Rodzaje złości, zaburzenie eksplozywne

Kiedy strach staje się niepokojem, pragnienie przeradza się w chciwość, irytacja ustępuje złości, a złość nienawiści, przyjaźń zmienia się w zawiść, miłość w obsesję, a przyjemność w uzależnienie, to nasze emocje zaczynają obracać się przeciwko nam.
Joseph LeDoux

Droga Niska i Wysoka

Nasze reakcje emocjonalne działają w oparciu o dwa układy połączeń mózgowych, czyli tzw. drogą niską i wysoką.

Ścieżka niska

Ścieżka niska wiedzie przez niską część kory mózgowej, przez centrum mózgu do ciała migdałowatego, które przyjaźni się z hipokampem. Tutaj nie ma czasu do stracenia i jeżeli sytuacja zewnętrzna zostanie zinterpretowana, jako bezpośrednio nam zagrażająca ciało migdałowate przejmie kontrolę i uaktywni odpowiednie reakcje. Krótko mówiąc będą to działania odruchowe pozostające poza naszą świadomą kontrolą.

Ścieżka wysoka

Droga wysoka jest bardziej precyzyjna, ale wymaga od nas więcej czasu, ponieważ informacje są poddawane analizie w przedniej części kory mózgowej. Krótko ujmując ten przystanek jest odpowiedzialny za racjonalne myślenie.

Złość da się ogarnąć

Rozróżnienie obu tych ścieżek jest ważne, ponieważ jedynie 5% to reakcje odruchowe, które pozostają poza naszą kontrolą. Ponad 90% z nich pozostaje w kontakcie z procesami poznawczymi co oznacza, że możemy mieć na nie wpływ.

Wniosek: złość, jako reakcja emocjonalna może być kontrolowana w oparciu o naszą świadomość.
Wszyscy odczuwamy złość w określonych sytuacjach nie wykluczając terapeutów oraz mistrzów Zen. Przecież nie chodzi o to by nie czuć, ale żeby ją poznać i zrozumieć jak działa. Dzięki takiej wiedzy mamy możliwość stać się bardziej kompetentnymi oraz nabywamy umiejętności saperskich, które dają nam możliwość “rozbrojenia bomby”.

Najważniejsza według sztuki DBT jest umiejętność rozpoznania emocji, a w konsekwencji znajomość narzędzi, które mogą być pomocne w regulacji ich emocji. Możecie o tym przeczytać w innych artykułach na blogu.

Złość złości nierówna

Zacznijmy od początku. Możemy wyróżnić kilka rodzajów tej reakcji, bo przecież złość złości nie jest równa.

Przypadkowa Złość

Przypadkowa złość. To prawdopodobnie najzdrowszy rodzaj gniewu. Pojawia się w odpowiedzi na nieplanowane i szkodliwe wydarzenie, które komplikuje nam plany lub zatruwa relacje. Kiedy ktoś wyrządza krzywdę i bierze nasze rzeczy bez pozwolenia lub staje na drodze do realizacji naszych planów mamy prawo odczuwać złość. Ważnym jest tutaj przetworzenie doświadczenia tak aby stała się ona motywacją i dała siłę do uporania się z trudną sytuacją. Nie ma tutaj zbyt wiele miejsca na pogrążanie się w przeżywaniu, ale jest dużo przestrzeni na przeformułowanie, które prowadzi do rozwiązania i domknięcia problemu.

Empatyczna złość

Empatyczna złość. Jest kolejnym objawem zdrowego doświadczania emocji, kiedy jesteś zły w imieniu kogoś innego. W sytuacji kiedy cierpią bliskie Ci osoby naturalnym będzie współodczuwanie złości wraz z nimi. Jest niczym innym jak umiejętnością spojrzenia na sytuację z perspektywy drugiej osoby i przyjęcia jej sposobu myślenia.

Osoby związane z duchowością nazywają to “słusznym gniewem”

Zachowanie bierno-agresywne

To działanie niewyrażane wprost, które może przejawiać się jako upór lub zniewaga. Można celowo nie wywiązywać się z powierzonych zadań w pracy w wyznaczonym terminie zasłaniając się dolegliwościami natury zdrowotnej i w konsekwencji przysporzyć kłopotów i wywołać napięcie w całym zespole współpracowników.

Możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której osoba celowo spóźnia się na spotkanie, bo chce, żeby ktoś na nią dłużej poczekał, co w sposób oczywisty może wywołać frustrację. Streszczając zagadnienie jest to przejawianie negatywnej postawy i biernego oporu wobec określonych reguł lub wymagań. Bardzo wyczerpująco możecie przeczytać na ten temat tutaj.

Zaburzenia eksplozywne przerywane

Jest to forma wybuchów złości zwana również przerywanym ładunkiem wybuchowym. Charakteryzuje się nagłymi epizodami nieuzasadnionego lub nieproporcjonalnego gniewu, wściekłości, napadów złości, które mogą prowadzić do gorących kłótni, walk fizycznych, zniszczenia mienia, obrażania ludzi, a nawet grożenia. Wybuchy nie są planowane i najczęściej są niewspółmierne w stosunku do bodźca, który dał im początek. Osoba będąca pod wpływem tak silnych przeżyć może znaleźć się w sytuacji, w której straci panowanie nad sobą. Problem ten w przeważającej części dotyka mężczyzn.

Kryteria diagnostyczne zaburzenia eksplozywnego przerywanego

Kryteria diagnostyczne DSM-5 zaburzenia eksplozywnego przerywanego to powtarzające się wybuchy, które wykazują na niezdolność do kontrolowania impulsów w jednym z wymienionych obszarów:

Agresja słowna (napady złości, kłótnie, walki słowne) lub fizyczna agresja, która występuje dwa razy w tygodniu od co najmniej trzech miesięcy
Trzy wybuchy, w których wyniku doszło do uszkodzenia ciała lub zniszczenia mienia w okresie jednego roku
Agresywne zachowanie rażąco nieproporcjonalne do rozmiaru stresorów, które go wywołały
Wybuchy te nie mają przemyślanego charakteru i nie służą realizacji wcześniej założonych celów
Wybuchy powodują niepokój lub upośledzenie funkcjonowania, lub prowadzą do konsekwencji finansowych i prawnych
Pacjent jest w wieku ponad 6 lat
Powtarzające się wybuchy nie mogą być wyjaśnione przez inne zaburzenia psychiczne i nie są wynikiem innego zaburzenia lub stosowania substancji psychoaktywnych

Reasumując aby zachowanie mogło być ujęte w kryterium zaburzenia, musi powodować dysfunkcję społeczno-ekonomiczną i występować z odpowiednią częstotliwością.

Poczucie krzywdy

To sytuacja, kiedy dochodzi do natężenia emocji negatywnych i koncentrowania się wyłącznie na nich. Przeżyciom towarzyszą uczucia o charakterze pobudzeniowym takie jak np. gniew i wściekłość, które są odpowiedzią na doznaną krzywdę. Dochodzi do pewnego rodzaju impasu, gdzie unika się kontaktu ze sprawcą i ogranicza możliwość kompensacji krzywdy.

Jest odpowiedzią na określony typ stresora w procesie zmagania się z krzywdą, w którym dominuje bierność. Cechuje się problemem z wybaczaniem innym i chowaniem urazy. Sytuację można próbować określić jako utknięcie w ruchomym piasku gniewu. Uczucie gniewu i złości przenika do środka, a osoba trzyma się nienawiści i goryczy.

Mściwa złość

Mściwa złość, czyli żądza zemsty. Zachowanie wrogie, które ma na celu poniesienie konsekwencji za zranienie. To kierowanie potrzebą odegrania się/ skrzywdzenia w celu osiągnięcia własnej satysfakcji. Osoby ogarnięte żądzą zemsty cechuje brak empatii i myślenie dychotomiczne, gdzie funkcjonuje jedynie dobro i zło, a brak wartości pośrednich. Są mocno zakotwiczeni w przeszłości i żyją w wiecznym dramacie, bo to przecież inni ich atakują. Pochłaniają ich myśli o zemście i plany jak ukarać drugą osobę za doznaną z ich strony krzywdę.

Zawsze wyrównuje rachunki

Chciałabym się podzielić wpisem znalezionym na forum, który doskonale pokazuje punkt widzenia charakterystyczny dla mściwej złości:

” …Żeby była jasność nigdy nie odgrywam się na kimś ,,bo tak”, ale jak ktoś u mnie podpadnie, to, życia nie ma. Ja jak się nie odegram to chora jestem. Nie ma siły, ja zawsze wyrównuje rachunki. Nie dałabym rady, wybaczyć od tak. Jeżeli ktoś mnie skrzywdzi, muszę oddać ze zdwojoną siłą wtedy już jestem spokojna, dowaliłam winnemu, rachunek wyrównany no to teraz, już w porządku.
Bardzo się dziwie ludziom, którzy ustępują, wybaczają, nie maja potrzeby odegrania się. Co nimi kieruje? Faceci skrzywdzili swoje kobiety, lub kobiety facetów a one nie szukają zemsty, sposobu na odegranie, tylko mówią, ja go nadal kocham, albo życzę mu jak najlepiej. Kompletnie tego nie rozumiem. Moim zdaniem to jest poddanie się i okazanie słabości.”

Chroniczna złość

Ma miejsce w sytuacji, kiedy osoba intensywnie koncentruje się na wyszukiwaniu i podtrzymywaniu uczucia złości. Cały czas jest zła i ogólnie jest zła. Myśli o tym przypadku i jest zła, często budzi się zła. Gniew potrafi utrzymywać się całymi dniami. Osoby cierpiące z powodu chronicznej złości są wyczulone na wszelkie zachowania i reakcje, które mogą być dla nich wyzwalaczem. Mają ogromną trudność w zażegnywaniu konfliktów, ze względu na intensywny charakter przeżywanych emocji.

Złość w zaburzeniu borderline

Wszyscy ludzie doświadczają uczucia gniewu, jednak osoby cierpiące z powodu BPD posiadają określone wyzwalacze, które mogą wywołać u nich epizod gniewu lub złości. Znajomość tych wyzwalaczy pozwala nauczyć się rozpoznawania i kontrolowania swoich negatywnych reakcji emocjonalnych. Uczucie złości lub gniewu może być widoczne w sytuacjach:

kiedy odczuwają zagrożenie,
towarzyszy poczucie porażki,
czują się zaniedbywani,
samotni,
odrzuceni lub porzuceni.

Złość jako meta emocja

W momencie uruchomienia wyzwalacza osoba zmagająca się z BPD ma tendencję do zastanawiania się, czy obiekt miłości lub ważna osoba dba i daje z siebie wystarczająco dużo.  W sytuacji, gdy doświadczy uczucia paniki lub lęku czesto wywołuje to u niej złość, albo wstyd który również prowadzi do ataku (ewentualnie schowania się- np. odsunięcia).

Wyrażony gniewnym zachowaniem wstyd lub sama złość w stosunku do innych czy też samego siebie zwykle dają efekt przeciwny do zamierzonego. Zamiast opieki, uwagi i miłości obiekt może się przestraszyć, rozgniewać lub zaniepokoić. Taka kumulacja emocji doprowadza do wydłużenia dystansu pomiędzy nimi, która wynika z obawy, że muszą się chronić.

W momencie, w którym to nastąpi, osoba cierpiąca z powodu BPD czuje się jeszcze bardziej samotna, ale nie powstrzymuje to przed dalszym wyrażaniem złości i gniewu, próbując w ten sposób odzyskać siłę w celu zapewnienia sobie niezbędnej kontroli (by przestać się bać).

Samospełniające się proroctwo

W efekcie mamy do czynienia z samospełniającą się przepowiednią:

Osoba stroszy kolce a druga, której opieki tak bardzo chce i potrzebuje odsuwa się.
wtedy pierwsza staje się jeszcze bardziej samotna i przekonana że druga osoba jej nie chce (a sama ją odpycha)
tak niestety działa złość, ludzie się odsuwają.

Wiedza to siła

Wiedza w tej sytuacji to siła dzięki której zrozumienie doświadczania gniewu i wściekłości może pomóc zidentyfikować wyzwalacz i przyciski emocjonalne, które uruchamiają przykre i niezamierzone konsekwencje.
Złość może wydawać się potężną kwestią ze względu na całą energię, która się z nią wiąże, ale zazwyczaj bywa niezdrowa i destrukcyjna.
W momencie w którym jesteśmy w stanie ją opanować i kontrolować, może zostać użyta, jako wzmocnienie w podejmowaniu dobrych decyzji, asertywnych zachowań i co najważniejsze świadomie wprowadzać pozytywne zmiany.

Bibliografia
http://www.czasopismopsychologiczne.pl/files/articles/1999-5-wzorce-przeywania-poczucia-krzywdy-a-sprawca-krzywdy-i-wybaczanie.pdf
https://pulsmedycyny.pl/emocje-wcale-nie-sa-glupie-910389
http://www.psychologia.edu.pl/czytelnia/59-niebieska-linia/418-kilka-prawd-o-zlosci.html
https://www.netkobiety.pl/t80477.html
https://pl.yestherapyhelps.com/vengeful-people-10-characteristics-and-traits-that-define-how-they-are-13445
https://www.youtube.com/watch?v=JucB-FwvoFg
https://medium.com/psychologia-online/czy-z%C5%82o%C5%9B%C4%87-jest-z%C5%82a-79ecfcd39d42