Powinnam się cieszyć, a nie umiem- czyli o zaburzeniach psychicznych po porodzie

Narodziny dziecka to ogromna zmiana

Gdy rodzi się dziecko, całe dotychczasowe życie pary ulega gwałtownej zmianie. Niekiedy w tym okresie pojawia się szereg problemów, które zdają się przytłaczać kobietę. Najpierw – w okresie ciąży– przechodziła stresy związane z troską o zdrowie dziecka, przyzwyczajała się do zmieniającego się ciała, niekiedy miała różne dolegliwości somatyczne. Później – stawiała czoła porodowi, by teraz – gdy dziecko jest już na świecie – często niedosypiać, wypełniać obowiązki nie tylko żony, ale i matki – co jest dla niej nowe- a do tego zmagać się ze zmianami hormonalnymi. Wobec nowych wyzwań często pojawiają się u kobiety trudności psychiczne, które czasami osiągają nasilenie przekraczające normę stanu psychicznego i fizycznego typowego dla tego czasu.

Urodziłam, jest mi źle- co jest ze mną nie tak ?

Większość, bo aż ok 80% kobiet, odczuwa przez kilka dni po porodzie smutek, czuje się rozbita, a nawet przygnębiona. Częstym widokiem w salach poporodowych są kobiety płaczące bez wyraźnego powodu. Chwiejność emocjonalna, napięcie psychiczne, drażliwość, nadmierna wrażliwość na bodźce, uczucie wyczerpania, upośledzenie koncentracji uwagi, bóle głowy, zaburzenia snu, spadek apetytu, niekiedy uczucie wrogości wobec męża– wszystkie te objawy charakterystyczne są dla tzw. baby blues’a, czyli smutku poporodowego. Szczyt tych dolegliwości występuje w 4.–5. dniu a trwać mogą do ok 10 dnia po porodzie. Baby blues nie wymaga leczenia, jest wynikiem przystosowania się zarówno fizycznego, fizjologicznego (np. zmiany hormonalne), jak i psychicznego do nowej sytuacji.

Depresja Poporodowa

Znacznie cięższa i wymagająca leczenia jest depresja poporodowa. Zaburzenie to dotyka wcale niemałej grupy kobiet – ok 7-20%. Rozwija się od kilku do kilkunastu tygodni po porodzie. Oprócz objawów charakterystycznych dla innych epizodów klinicznej depresji występują obsesyjne nawracające myśli o swojej niekompetencji, jako matki, nieodpowiedzialności, nieumiejętności zaopiekowaniem się własnym dzieckiem. Kobiety cierpiące na depresję poporodową boją się zrobić maluchowi krzywdę, w wyniku czego starają się unikać kontaktu z dzieckiem, co z kolei prowadzi do poczucia winy i bezradności i nasila pozostałe objawy. Dodatkowo młode mamy cierpiące na depresję przekonane są, że ich dziecko jest większe, ma więcej problemów zdrowotnych, jest wyjątkowo trudne w opiece. Odczuwają lęk o zdrowie swoje i dziecka, ale też miewają myśli samobójcze, a niekiedy myśli o tym, by zabić swoje dziecko (co w skrajnych przypadkach jest realizowane). Oprócz tego, kobiety te czują się nieatrakcyjne, osamotnione i niezrozumiałe.

Przyczyny depresji poporodowej

Przyczyn depresji poporodowej może być wiele i są one złożone. Oprócz tych fizjologicznych – jak gwałtowne zmiany hormonów, należy wymienić trudny przebieg ciąży, wystąpienie powikłań porodu, chorobę dziecka, wcześniejsze występowanie poronień lub urodzeń martwego dziecka. Złe traktowanie rodzącej przez personel medyczny, poczucie uprzedmiotowienia, braku komunikacji i kontroli również odgrywają niemałą rolę w późniejszym rozwoju depresji. Do czynników ryzyka zalicza się wpływ niekorzystnych czynników psychospołecznych – konflikty w rodzinie, brak partnera, problemy zawodowe, zaburzone relacje z własną matką, a także nieplanowanie posiadania potomstwa.
Jednym z głównych czynników, jak wskazują badania, jest już wcześniejsze wystąpienie u kobiety epizodów zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych lub snu. Jednocześnie pojawienie się objawów depresji poporodowej może być czynnikiem ryzyka w rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej w późniejszym okresie. Również kobiety, których w rodzinie występowały poporodowe zaburzenia w rodzinie muszą liczyć się z faktem, iż i one doświadczą podobnych problemów.

Psychoza Poporodowa

Do najcięższych, ale i najrzadszych zaburzeń, dotykających około 1-2 kobiet na 1000 rodzących zalicza się objawy psychozy poporodowej. Rozwija się w okresie od kilku dni do kilku miesięcy po porodzie (najczęściej w ciągu pierwszego miesiąca). Charakteryzuje się zmienionym chorobowo, nieadekwatnym postrzeganiem, przeżywaniem i odbiorem i oceną rzeczywistości.
Psychoza poporodowa najczęściej rozwija się bardzo gwałtownie. Początkowo może charakteryzować się trudnościami ze snem czy bezsennością, do których dołączają poczucie niepokoju i zagubienia. Dodatkowo kobiety nie odczuwają głodu, są pobudzone, drażliwe i dystroficzne, mają natrętne uporczywe myśli dotyczące wyrządzenia dziecku krzywdy (np. wyobrażają sobie, ze wyrzucają dziecko przez okno, czy sztyletują). Po pewnym czasie dochodzi podejrzliwość wobec innych, dołączają pozostałe objawy psychotyczne – omamy, urojenia -najczęściej o treści związanej z dzieckiem – np. nawiedzanie dziecka przez demona, głosy nakazujące zabić siebie lub dziecko. Ryzyko dzieciobójstwa u kobiet z psychozą poporodową wynosi około 4%. Niekiedy kobiety zaprzeczają swojemu macierzyństwu nie uznając dziecka za swoje, odmawiają opieki nad nim. Są zwykle pobudzone ruchowo, przeżywają koszmary nocne.
Psychoza poporodowa jest zaburzeniem bardzo poważnym, stanowiącym zagrożenie dla matki i dziecka, wymagającym pilnego rozpoznania i intensywnego leczenia.

W świetle najnowszych badań za czynniki warunkujące występowanie psychozy poporodowej wymienia się m.in. gwałtowne zmniejszenie stężeń hormonów – estrogenów i progesteronu. Wiadomo, że szczególnie wrażliwe na te spadki są kobiety cierpiące na chorobę afektywną dwubiegunową. Psychozę poporodową częściej diagnozuje się u kobiet cierpiących na schizofrenię, mających wcześniej- przed ciążą- zaburzenia nastroju, u tych, u których psychoza występowała po poprzednich porodach. Czynnikiem ryzyka jest poród przez cesarskie cięcie, czy doświadczenie okołoporodowej śmierci dziecka. Pod uwagę należy wziąć także występowanie zaburzeń psychicznych afektywnych lub psychotycznych w rodzinie, szczególnie u matki.

Baby Blues, czy coś poważnego ?

Baby blues to stan, którego objawy można zaobserwować najwcześniej po porodzie. Ich natężenie nie jest intensywne i po kilku dniach ustępują samoistnie.
W przypadku depresji poporodowej badaniem z wyboru jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej. Na test, którego wypełnienie zajmuje około 5 minut składa się dziesięć krótkich pytań. Uzyskanie punktacji granicznej (12–13 pkt na 30 możliwych) lub wyższej może świadczyć o depresji. Należy wówczas pogłębić badanie. Zalecane jest badanie przez psychologa, psychiatrę, a także ginekologa.

Test dostępny online w języku polskim
W przypadku wystąpienia objawów depresji poporodowej u pacjentek mających wcześniej zaburzenia nastroju należy wziąć pod uwagę możliwość rozwoju psychozy poporodowej. Jeśli pojawią się wymienione wczesne objawy psychozy, rodzina kobiety powinna niezwłocznie zachęcić ją do udania się do doświadczonej położnej, lekarza ginekologa, a najlepiej psychologa lub psychiatry. Oprócz badań psychiatrycznych i fizykalnych, należy wykonać morfologię krwi wraz z pełnym panelem badań biochemicznych i hormonalnych (ocena czynności tarczycy) oraz stężeń wapnia, witaminy B12 i kwasu foliowego celem wykluczenia potencjalnych przyczyn metabolicznych stanu pacjentki.

Jak postępować, gdy już wiadomo, co nam dolega?

Kobiety cierpiące na smutek poporodowy zwykle nie potrzebują szczegółowych badań, lekarstw, terapii. Należy im okazywać dużo ciepła, wsparcia, pomagać. Podobnie kobiety cierpiące na depresję poporodową, oczekują zrozumienia, pomocy przy zajmowaniu się dzieckiem, a także empatii, że nie są w stanie okazywać radości z nowo narodzonego dziecka.

Nie należy upominać młodej mamy, że jest smutna, rozkapryszona, zwłaszcza, że kobiety te czują się i tak winne, że nie potrafią reagować na dziecko tak, jak inne- zdrowe mamy, czy jak oczekuje tego społeczeństwo. Dodatkowo w przypadku łagodnego przebiegu choroby stosuje się psychoterapię, psychoedukację i udziela się wsparcia psychologicznego. Przy bardziej nasilonych objawach stosuje się leki przeciwdepresyjne, w przypadkach najcięższych konieczna bywa, rzadko, hospitalizacja. Przy braku odpowiedniego postępowania należy liczyć się z rozwojem ciężkiej depresji mogącej skutkować próbami samobójczymi. Mimo, że są one rzadkie, a o depresji poporodowej mówi się coraz częściej i częściej się ją leczy w sposób adekwatny, nadal stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów młodych matek.
Jak już wspomniano, psychoza poporodowa wymaga pilnego leczenia specjalistycznego. Najczęściej niezbędna jest hospitalizacja chorej na oddziale psychiatrycznym Stosuje się leki przeciwpsychotyczne lub/i stabilizatory nastroju, pochodne benzodiazepiny, czasami konieczna jest terapia elektrowstrząsowa. W przypadku aktu dzieciobójstwa leczenie prowadzi się na oddziale psychiatrii sądowej. Po ustąpieniu objawów (zwykle po kilku miesiącach) i wypisaniu pacjentki ze szpitala, należy zadbać o psychoedukację, wsparcie bliskich, ograniczenie czynników stresogennych, dobrą jakość snu. Należy pamiętać również o częstych badaniach kontrolnych w wyznaczonym przez lekarza prowadzącego terminie.

Trudny okres poporodowy

Okres poporodowy to czas trudny. Kobieta wchodząc w nową rolę, rolę matki, dodatkowo odczuwa stres związany ze swoimi kompetencjami, możliwościami, porzuceniem starych nawyków. Często do głosu dochodzi lęk o utratę stanowiska, czy wręcz pracy. Nieprzespane noce, wysiłek fizyczny i zmiany hormonalne nakładają się na czynniki społeczne powodując, że sytuacja młodej mamy bywa trudna i złożona. W wielu przypadkach kobietę otacza rodzina zdająca się nie rozumieć złożoności zaistniałej sytuacji. To wszystko, gdy kobieta jest szczególnie podatna, powoduje występowanie zaburzeń psychicznych okresu poporodowego. Rodzina młodej mamy powinna mieć świadomość ryzyka występowania powyższych, wpierać ją i być wyczulona na wszelkie symptomy, które mogą zwiastować chorobę.