W łóżku z borderline czyli seksualność osób cierpiących z powodu borderline

Czym charakteryzuje się seksualność w borderline? Co mówią badania o seksie osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza?
Seks może być narzędziem zapełnienia pustki lub złagodzenia lęku przed odrzuceniem. Co wiemy o seksualności osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza?

Autorka: Marta Łuńska

Co o seksualności osób z BPD mówi DSM?

W kontekście seksualności osób z zaburzeniem osobowości borderline w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 (2013) zwraca się uwagę w szczególności na jeden aspekt – impulsywność. Przegląd analiz teoretycznych i klinicznych dostarcza dowodów na częste występowanie w tej grupie zachowań seksualnych ogólnie określanych jako „problematyczne” a także na wykazywanie wzorców intensywności i niestabilności relacji romantycznych (Neeleman, 2007).

Częste zachowania: impulsywność i wiktymizacja

Dla osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza seksualność jest często narzędziem do chwilowego zapełnienia chronicznego poczucia pustki, charakterystycznego dla tego zaburzenia czy złagodzenia lęku przed odrzuceniem przez partnera.

Zachowania, które są empirycznie identyfikowane jako częstsze w przypadku zaburzenia osobowości z pogranicza, należą do psychologicznych kategorii wspomnianej już impulsywności oraz/lub wiktymizacji. Na początku warto rozszerzyć te pojęcia o przykłady zachowań, na podstawie których rozpoznaje się obie kategorie.

Impulsywność w BPD

Impulsywność seksualna będzie przejawiała się w takich zachowaniach, jak:

większe zaabsorbowanie sferą seksualności
wcześniejsza inicjacja seksualna
częstsze niezobowiązujące relacje seksualne
większa liczba partnerów seksualnych
promiskuityzm
doświadczenia seksualne o charakterze homoerotycznym

Wiktymizacja w BPD

O wiktymizacji z kolei możemy mówić w przypadku takich zachowań jak:

częstsze ryzykowne zachowania seksualne
większe prawdopodobieństwo bycia przymuszanym do aktywności seksualnych
doświadczenie gwałtu
częstsze występowanie chorób przenoszonych drogą płciową (Sansone i Sansone, 2011)

Skąd biorą się dysfunkcjonalne postawy wobec seksualności u osób z BPD?

Źródła dysfunkcjonalnych postaw wobec seksualności w tej grupie można sprowadzić do trzech grup. Są to: nadużycia seksualne w dzieciństwie, poszukiwanie wrażeń seksualnych oraz nieufny styl przywiązania. Poniżej omawiamy każdy z czynników.

Nadużycie seksualne w dzieciństwie

Nadużycie seksualne w dzieciństwie znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń seksualnych i problemów związanych z intymnością (Noll, Trickett i Putnam, 2003). Nie należy natomiast bezpośrednio wiązać występowania zaburzenia borderline z nadużyciem seksualnym w dzieciństwie. W zależności od badań, stopień podawania przez pacjentów informacji o molestowaniu seksualnym waha się od 40 do 70% (Reich, Vera, Marino, Levin, Yong i Frankenburg, 1997). Można więc uznać je za czynnik ryzyka, nie można natomiast powiedzieć, że jest specyficzne dla osobowości borderline (Paris, 1997).

Poszukiwanie wrażeń seksualnych

Impulsywność i czynniki temperamentalne charakterystyczne dla osób borderline mogą się u nich wiązać z ryzykownymi zachowaniami seksualnymi. W literaturze starszej daty często wśród tych ryzykownych zachowań wymieniało się większą liczbę partnerów seksualnych i tzw. promiskuityzm (rozwiązłość seksualną), szczególnie w przypadku kobiet.

Dziś (2021) – na szczęście! – odchodzi się od patologizowania uprawiania seksu w relacjach niestałych i „nie na wyłączność”. Natomiast warto podkreślić, że w przypadku tych osób można zauważyć charakterystyczne powody uprawiania seksu i cele, jakie mogą one chcieć za jego pośrednictwem osiągnąć:

sposób na angażowanie się w relacje związane z dominacją/uległością, zamiast wzajemnością,
forma rutyny, stałości, dającą poczucie kontroli w ich świecie często zdominowanym przez chaos,
w przypadku scenariusza łączącego seks i agresję, istotne może być samo odczuwanie. Nawet ból w poczuciu osoby z BPD może mieć większą wartość niż nieodczuwanie niczego,
wchodzenie w rolę ofiary może się wiązać z pewną formą ochrony, nawet kosztem odczuwania przyjemności z seksu (Diamond, Blatt i Lichtenberg, 2011).

Nieufny styl przywiązania

Badania pokazują istnienie związku nieufnego stylu przywiązania z rodzajem motywów, strategii i uczuć związanych z zachowaniami seksualnymi (np. Feeney i Noller, 2004; Gillath i Schachner, 2006).

Spośród osób z zaburzeniem osobowości borderline znaczna część wykazuje nieufny styl przywiązania. Jego markerem jest m. in. lęk przed odrzuceniem i nieufność wobec innych (Levy, Meehan, Weber, Reynoso i Clarkin, 2005). Można więc oczekiwać, że na postawy wobec seksualności wśród osób z BPD będzie miał wpływ lękowy styl przywiązania. Związane z nim są tendencje do uprawiania seksu w celu:

zapewnienia (siebie) o tym, że partnerowi na nich zależy,
zwrócenia na siebie uwagi partnera,
uniknięcia bycia nielubianym/-ną lub odrzuconym/-ną przez partnera w przypadku nieprzystania na żądania dotyczące sfery seksualnej.

Indywidualizm osób z zaburzeniem osobowości borderline

Osoby z zaburzeniem osobowości borderline są indywidualne – i o tym należy pamiętać. Mimo ogólnych tendencji, które widoczne są w badaniach nad osobami z BPD, niezależnie od tego, czy jesteśmy psychologami czy nie, warto do każdego człowieka podchodzić indywidualnie, bez odgórnego przeświadczenia o tym, jaki jest.

Seksualność osób z BPD – wyniki badań Bouchard i in. (2009)

Stanowisko indywidualizmu osób z zaburzeniem osobowości borderline wspiera badanie Bouchard, Godbout i Sabourin (2009). Oto kilka obserwacji z niego wynikających.

Zmienność impulsywności i zachowań seksualnych

W omawianym badaniu zaobserwowano, że kobiety z zaburzeniem osobowości borderline częściej wchodziły w relacje seksualne z przypadkowymi partnerami niż kobiety bez tego zaburzenia (w ciągu ostatniego roku). Jednak różnice przestawały być istotne statystycznie, kiedy wzięto pod uwagę fakt bycia w stałym związku.

Nie należy więc z góry zakładać, że osoba z zaburzeniem borderline, to osoba „rozwiązła seksualnie” i w związku z tym mająca tendencje np. do zdrad. Impulsywność seksualna osób z borderline może się zmieniać w związku z kontekstem i upływem czasu.

Autorzy badania sugerowali, że zmiana zachowań także może zależeć od czasu i od kontekstu. W początkowym stadium związku, zachowania seksualne kobiet z BPD różniły się od zachowań kobiet bez tego zaburzenia. Mogły one wynikać np. z tendencji do wykorzystywania seksu przez te pierwsze, żeby zwiększać fizyczną i emocjonalną bliskość z partnerem. W sytuacji stabilizacji związku i zwiększenia poczucia bezpieczeństwa w nim, wyraźne różnice między tymi grupami nie występowały.

Postawy wobec seksualności

W badaniu Bouchard i in. (2009) zaburzenie osobowości z pogranicza różnicowało także postawy wobec seksualności. Kobiety z BPD częściej wykazywały negatywny stosunek do seksualności, ambiwalencję związaną z seksualnością oraz poczucie bycia przymuszaną do seksu. To ostatnie było natomiast skorelowane ze spełnianiem kryteriów zaburzenia osobowości z pogranicza dopiero przy kontrolowaniu wpływu nadużycia seksualnego.

Zainteresowanie seksem

Autorzy nie odnotowali różnicy w stopniu przejawiania zainteresowania seksem między kobietami z BPD a grupą kontrolną. Jest to intrygujące, biorąc pod uwagę fakt, że występowanie zaburzenia borderline często wiąże się z nadużyciem seksualnym w dzieciństwie (co, jak już padło wcześniej, nie musi być prawdą). A ono z kolei właśnie ze zwiększeniem zainteresowania samym seksem.

Badacze sugerują, że być może interwencje dotyczące seksualności osób z zaburzeniem borderline powinny być ukierunkowane na modyfikowanie negatywnych postaw wobec seksu zamiast zwiększania pozytywnych. Uzasadniane jest to tym, że unikanie i dążenie do seksu to motywacje względnie niezależne i mogące współwystępować.

Rola lękowego stylu przywiązania

Ciekawym wynikiem badania była mediacyjna rola lękowego stylu przywiązania pomiędzy relacją występowania BPD a poczuciem bycia zmuszanym do angażowania się w zachowania seksualne. W praktyce wydaje się, że lęk przed odrzuceniem ma wpływ nie tylko na ogólne funkcjonowanie społeczne, ale także na bardziej intymne sfery, takie jak subiektywne doświadczenia seksualne.

Wydaje się, że dla kobiet z zaburzeniem osobowości borderline funkcja seksualności w parze jest uwikłana w specyfikę ich (partnerów) systemu przywiązania. Szczególnie w desperacką potrzebę bliskości współwystępującą, niefortunnie, z lękiem przed odrzuceniem. Być może więc jednym z wyjaśnień jest uświadomienie niektórym kobietom z BPD, że muszą one angażować się w seks z partnerem (poczucie bycia zmuszanym), ponieważ mają wewnętrzną potrzebę zmniejszenia lęku o to, że partner je odrzuci, kiedy wyrażą sprzeciw (lękowy styl przywiązania).

Duża wrażliwość na odczuwanie presji

Niektórzy partnerzy romantyczni kobiet z zaburzeniem osobowości z pogranicza, z którymi przeprowadzano wywiady w ramach badania, wyznawali, że często byli oskarżani przez swoją partnerkę o wywieranie na niej presji dotyczącej uprawiania seksu.

Niektórzy mężczyźni oczywiście mogą faktycznie taką presję wywierać na swoich partnerkach. Natomiast niepokój związany z poczuciem przymusu przez te kobiety może również dotyczyć dużej wrażliwości części z nich na samo odczuwanie presji, zwłaszcza wtedy, kiedy partner nie do końca jest świadomy, że to robi.

Jednym z kluczowych celów terapii osób z zaburzeniem osobowości z pogranicza może być rozpoznanie wpływu ich wewnętrznego świata na ich intymny związek. Istotne jest także uświadamianie partnera o uczuciach, jakie może mieć osoba z zaburzeniem borderline oraz możliwych przyczynach jego/jej obaw związanych z ich stosunkiem seksualnym.

Przytoczone badania sugerują także, że sprzyjające procesowi leczenia może być integrowanie teorii przywiązania do aktualnej wiedzy dotyczącej etiologii zaburzenia osobowości z pogranicza. Istotne w tym kontekście jest także przyglądanie się motywom przywiązaniowym stojącym za niektórymi postawami wobec seksualności.

Mężczyźni z zaburzeniem osobowości z pogranicza

Współczesne badania, w odróżnieniu od dawniejszych, nie wskazują na istotną statystycznie różnicę w częstości występowania zaburzenia osobowości borderline między płciami. Wskaźniki tego zaburzenia u kobiet i mężczyzn w badaniu Granta (2008) sugerowały jego równe rozpowszechnienie (5,6% wśród mężczyzn i 6,2% wśród kobiet).

Trudności diagnostyczne borderline u mężczyzn

Co ciekawe, wśród mężczyzn wskaźniki zaburzenia osobowości narcystycznej, antyspołecznej oraz paranoicznej były znacząco wyższe niż u kobiet (u kobiet z kolei częściej występowały objawy zespołu stresu pourazowego). Właśnie te zaburzenia mogą być diagnozowane u mężczyzn zamiast zaburzenia osobowości z pogranicza.

Może to być powodem niedoszacowania skali tego zaburzenia wśród mężczyzn w przeszłości. Wśród kryteriów rozpoznania zaburzeń antyspołecznych można wyróżnić zwiększony poziom agresji, z kolei np. napady zazdrości są charakterystyczne dla osobowości paranoicznej. Obie te cechy obserwuje się często u mężczyzn cierpiących na zaburzenie osobowości z pogranicza (Grant,2008).

Seksualność mężczyzn z zaburzeniem osobowości borderline

W sferze życia seksualnego mężczyźni z zaburzeniem osobowości z pogranicza mogą mieć tendencję do wchodzenia w relacje związane z dominacją/uległością, szczególnie w roli osoby dominującej. Można to tłumaczyć np. większym społecznym przyzwoleniem na wyrażanie przez mężczyzn takich emocji jak: złość, gniew czy poczucie wyższości oraz zachowania agresywne.

Mężczyźni mogą w inny sposób wyrażać impulsywność charakterystyczną dla zaburzenia osobowości z pogranicza niż kobiety. Mianowicie mogą mieć tendencję do eksternalizacji, podczas gdy u kobiet częściej może być obserwowana internalizacja swojej impulsywności (Zlotnick, Rothschild i Zimmerman, 2002).

Seksualność osób z BPD w gabinecie

Według wielu specjalistów (np. Fruzetti, 2006; Hoffman, Buteau, Hooley, Fruzetti i Bruce, 2003) skutecznym podejściem do leczenia zaburzenia osobowości z pogranicza jest, o ile mamy do czynienia z osobą będącą w związku romantycznym, praca z parą. Jest to umotywowane tym, że partner/-ka jest często postrzegany/-na jako jedna z ofiar psychopatologii związanych z zaburzeniem borderline (obok samej osoby z BPD), a także niedoceniany sojusznik w procesie leczenia.

Jednak niezależnie od tego, czy mamy możliwość takiej pracy, w terapii osób z zaburzeniem osobowości borderline ważne jest przede wszystkim to, aby sferę seksualności traktować ze szczególną otwartością, wolną od odgórnych założeń. Opracowanie wszechstronnego planu leczenia będzie możliwe jedynie wtedy, kiedy ta część życia będzie traktowana jako bardzo indywidualna historia doświadczeń oraz eksplorowana przez klinicystę i samego pacjenta w różnych aspektach i szerszym kontekście.

Czy ten artykuł był pomocny? Podobał Ci się?

Będziemy naprawdę bardzo wdzięczni jeśli polubisz nasze konta społecznościowe.

Źródła:

Bouchard, S., Godbout, N. i Sabourin, S. (2009). Sexual attitudes and activities in women with borderline personality disorder involved in romantic relationships. Journal of sex & marital therapy, 35(2), 106-121.
Diamond, D., Blatt, S. J. i Lichtenberg, J. D. (Eds.). (2011). Attachment and sexuality. Taylor & Francis.
Edition, F. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. Am Psychiatric Assoc, 21.
Feeney, J. A. i Noller, P. (2004). Attachment and sexuality in close relationships. W: J. H. Harvey, A. Wenzel, & S. Sprecher. (Eds.), The handbook of sexuality in close relationship (pp. 183–201). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Fruzetti, A. E. (2006). The high-conflict couple: A dialectical behavior therapy guide to finding peace, intimacy, and validation. Oakland, CA: New Harbinger Publications.
Gillath, O. i Schachner, D. A. (2006). Sex and love: Goals, motives, and strategies: How do sexuality and attachment interact? W: M. Mikulincer & G. S. Goodman (Eds.), Dynamics of romantic love: Attachment, caregiving, and sex (pp. 337–355). New York: Guilford Press.
Grant, B. F., Chou, S. P., Goldstein, R. B., Huang, B., Stinson, F. S., Saha, T. D. i Ruan, W. J. (2008). Prevalence, correlates, disability, and comorbidity of DSM-IV borderline personality disorder: results from the Wave 2 National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions. The Journal of clinical psychiatry, 69(4), 533.
Hoffman, P. D., Buteau, E., Hooley, J. M., Fruzetti, A. E. i Bruce, M. L. (2003). Family members’ knowledge about borderline personality disorder: Correspondence with their levels of depression, burden, distress, and expressed emotion. Family Process, 42, 469–478.
Levy, K. N., Meehan, K. B., Weber, M., Reynoso, J. i Clarkin, J. F. (2005). Attachment and borderline personality disorder: Implications for psychotherapy. Psychopathology, 38, 64–74.
Neeleman, A. J. (2007). Seksualiteit als thema in de behandeling van mensen met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis . Tijdschrift Voor Psychiatrie, 49, 233–240.
Noll, J. G., Trickett, P. K. i Putnam, F. W. (2003). A prospective investigation of the impact of childhood sexual abuse on the development of sexuality. Journal of Counsulting and Clinical Psychology, 71, 575–586.
Paris, J. (1997). Childhood trauma as an etiological factor in the personality disorders. Journal of Personality Disorders, 11(1), 34-49.
Sansone, R. A. i Sansone, L. A. (2011). Sexual behavior in borderline personality: a review. Innovations in clinical neuroscience, 8(2), 14.
Schachner, D. A., i Shaver, P. R. (2004). Attachment dimensions and sexual motives. Personal Relationships, 11, 179–195.
Zlotnick, C., Rothschild, L. i Zimmerman, M. (2002). The role of gender in the clinical presentation of patients with borderline personality disorder. Journal of personality disorders, 16(3), 277-282.