Schizotypowe zaburzenie osobowości czym się charakteryzuje, skąd się bierze, jak się diagnozuje i leczy, jakie są problemy współistniejące?

Zaburzenie osobowości=cierpienie

Zaburzenie osobowości to wzór funkcjonowania, który powoduje znaczne cierpienie i dysfunkcje. To, że odpowiesz na kilka pytań na tak, nie znaczy że cierpisz na to zaburzenie. Jeśli jednak podejrzewasz u siebie, że możesz mieć taki problem udaj się do psychologa. Najlepiej do takiego, który ma doświadczenie w diagnozowaniu zaburzeń osobowości i używa wywiadu diagnostycznego SCID.

Osobowość jako biurowiec, metafora Millona

W książce „Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie” Millona i Davisa, na stronie 464 czytamy:

Defekty Strukturalne Osobowości

Sama struktura jest problemem

Według Millona w osobowości schizotypowej (oraz paranoicznej i borderline) występują problemy z samą strukturą. Autor porównuje to do ręki która służy do różnych czynności, ale przecież składa się z kości, nerwów, ścięgien i mięśni itd. i to one mają być strukturą (w osobowości były to np. schematy poznawcze, obraz JA). Piszę wd autora bo np. znany badacz zaburzenia osobowości z pogranicza Peter Tyrer ma zupełnie inne zdanie na ten temat. No ale Millon argumentuje, że to właśnie dlatego osoby z takimi problemami:

• zniekształcają rzeczywistość;
• nie mogą poradzić sobie z lękiem;
• zachowują się sztywnie, chwiejnie lub dziwacznie;
• okresowo ich objawy mogą się nasilać;
• mogą odpływać z rzeczywistości;
• niekonsekwentnie i/lub bezładnie się zachowywać;
• angażować się w dzikie szaleństwa, które potem ledwie pamiętają;
• mają poprzerywane życiorysy a wykorzystanie własnych talentów i zdolności staje się dla nich bardzo trudne.

Współwystępowanie zaburzeń/chorób

Nazywane inaczej = współzachorowalność, choroby współistniejące, wielochorobowość, współchorobowość, oznacza że u jednej osoby występuje więcej niż jedno schorzenie.

Współwystępowanie w borderline

Współwystępowanie różnych innych problemów w zaburzeniu borderline jest wysokie (⇒ tutaj przeczytacie więcej). Podobnie z innymi zaburzeniami osobowości, nie lubią występować same. Zawsze powtarzam, że to nie wynika z tego że „ludzie są tak chorzy” tylko nasze systemy diagnostyczne do dupy. Dlatego od jakiegoś czasu mówi się o diagnozowaniu osobowości i jej problemów na wymiarach, ale to z kolei komunikacyjnie jest kiepskie. Wyobraź sobie, że chcesz powiedzieć komuś co ci jest i mówisz:

mam profil: średni negatywny afekt, wysoka izolacja i psychotyzm, niski antagonizm i rozhamowanie.

O ile łatwiej jest powiedzieć: cierpię z powodu borderline i zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsywnego (anankastycznej) (⇒ tu lista wszystkich zaburzeń osobowości wraz z opisami).

poświęcę na to zagadnienie ⇑ oddzielny wpis.

Borderline i schizotypowe zaburzenie osobowości

Ogólnie w przypadku borderline aż 73,9% ma dodatkowe, inne zaburzenie osobowości, 33.5% ma 2 lub 3 (Barrachina i wsp., 2011). W tych badaniach 5.4% miało dodatkowo zaburzenie osobowości schizotypowej. W badaniach Granta z 2008 to aż 36.7%! i choć te badania były robione na ogromnej grupie były też krytykowane za zbyt luźne podejście (więc liczby mogą być zawyżone).

Schizotypowe Zaburzenie osobowości i borderline

W drugą stronę, czyli ile osób z zaburzenim schizotypowym może mieć również borderline:

• 36, 7% w badaniach Pulay z 2009r;
• 54,9% w badaniach Grant z 2008r.

Jak dużo ludzi ma Schizotypowe zaburzenie osobowości

W wikipedii czytamy że od 0.6% (badania norweskie) do 4.6% w badaniach z US (2013r). W badaniach które ja znalazłam było to 3.9% (Pulay z 2009r;).

Jakie inne problemy może mieć osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości?

Tutaj opieram się na badaniach Pulay z 2009r.:

• zaburzenia związane z substancjami 44.1%;
• jakiekolwiek zaburzenie nastroju 44.4%;
• jakiekolwiek zaburzenie lękowe 56.6%;
• PTSD 39,7% (Yen, 2002).

oraz książce The Oxford Handbook of Personality Disorders

• 1/3 spełnia również kryteria zaburzenia osobowości schizoidalnej;
• 60% paranoicznej;

Schizotypowe zaburzenie osobowości, kryteria DSM5

Zobaczmy w takim razie jak diagnozuje się to zaburzenie, jakie typowe zachowania przedstawia taka osoba wd naukowców. Ogólnie to zaburzenie to konieczne problemy w umiejętnościach społecznych, relacjach z innymi ludźmi.

Osoba taka doświadcza silnego dyskomfortu w bliskich związkach i ma też mniejsze umiejętności we wchodzeniu w nie. Poza tym cierpi z powodu wielu zniekształceń myślenia (przykłady będą w pytaniach) i zachowuje się w niezwykły, ekscentryczny sposób. Wszystko to zaczyna się w młodości i trwa stale, w różnych sytuacjach i kontekstach. By mieć zdiagnozowane zaburzenie osobowości schizotypowej osoba musi „zaliczyć” 5 z 9 poniższych pytań.

Schizotypowe zaburzenie osobowości: myśli odnoszące

Osoba taka  często ma wrażenie, że wszyscy o niej rozmawiają, że jest obserwowana. Wchodzi do metra i dosłownie ugina się pod ciężarem spojrzeń. Może bardzo się bać albo wkurzać się (że tak ludzie się zachowują). Może być też tak, że ogląda film, albo słucha jakiejś piosenki i uważa że słowa są skierowane właśnie do niej. Sądzi że tak musi postąpić jak powiedział bohater filmu.

Natomiast jeśli osoba nie ma żadnego krytycyzmu wobec tych myśli, wtedy mogą to być urojenia i możemy podejrzewać zaburzenie psychotyczne.

Schizotypowe zaburzenie osobowości: dziwaczne przekonania, myślenie magiczne

Tutaj mamy magiczne sytuacje które są niezgodne z naszym kręgiem kulturowym i wpływają na zachowanie.
Przesądność, na przykład osoba widzi czarnego kota z okna i nie wychodzi z domu cały dzień z tego powodu.
Przekonanie że moje życzenia i myśli mają wpływ na rzeczywistość. Oczywiście nie chodzi tutaj o pozytywne myślenie, albo myślenie w stylu, że programuję swoje cele i one się spełnią. Tu znowu ważne jest zachowanie dystansu. Jeśli po chwili osoba się uśmiecha i mówi: no nie wiem w sumie jak to jest, albo mówi że nie wpływa to na jej życie, wtedy tego „nie zaliczamy”. Jednak jeśli tylko siedzi w domu i programuje że w przyszłości będzie bogata i nic dodatkowo nie robi wierząc że jej życie się zmieni, wtedy dajemy 2 punkty (max).

Siły nadprzyrodzone

Kontakt z siłami nadprzyrodzonymi, wiecie ja na koloniach wywoływałam duchy i działy się dziwne rzeczy. Nie postawiłabym jednak pieniędzy na to, że faktycznie to były duchy, na codzień nie myślę o duchach, nie boję się ich itp., dlatego nie zaliczyłabym tego pytania u siebie.

6 Zmysł

Ostatnim z tego kryterium pytaniem jest wiara w 6 zmysł, który pozwala przewidywać. Czytelnicy doskonale wiedzą że DBT zasadza się na wierze w Mądry Umysł, który jest czymś nawet więcej niż intuicją. Jednak w schizotypii idziemy zdecydowanie parę kroków dalej. Mamy 6 zmysł, który np. zabrania nam podjęcia pracy, bo ten szef obecny na rozmowie tak dziwnie patrzył.
Znowu musimy uważnie słuchać i wyłapać siłę tych przekonań, bo mogą być urojeniami (o tym później).
a tutaj krótki filmik o być może schizotypowym starszym panu: „Superstition the movie”.

Schizotypowe zaburzenie Osobowości: nietypowe doświadczenia, iluzje, cielesne

Oczywiście osoba musiała być trzeźwa kiedy doświadczała tych dziwnych rzeczy. W podręczniku do kwestionariusza SCID-5 piszą również, że nie chodzi o dziwne doznania związane ze spaniem, czy zapadaniem w sen, natomiast znalazłam doniesienia z badań, które piszą o korelacji pomiędzy dziwnymi sennymi doświadczeniami i dysocjacją i schizotypią (Koffel & Watson, 2009).

stany dysocjacji

Mamy więc w tym dziale dysocjacyjne stany, poczucie że wszystko jest nierealne, że jesteśmy oddzieleni od siebie samych, albo obserwujemy siebie samych z zewnątrz. Przekonania że widzimy więcej niż inni ludzie.

Doznania słuchowe, ktoś wypowiada cicho nasze imię. Odczucia, że obok nas jest jakaś niewidzialna siła. Znowu, jeśli objawy te są bardzo silne, absolutnie wierzymy w ich prawdziwość, sterują naszym zachowaniem wtedy musimy rozważyć omamy a to będzie wskazywało bardziej w kierunku problemów psychotycznych.

Schizotypowe zaburzenie osobowości: dziwaczne mówienie/myślenie

Czwartym kryterium jest nasza obserwacja podczas rozmowy. Osoba z zaburzeniem schizotypowym mówi w sposób dziwny, niejasno, używa mnóstwa metafor, trudno ją zrozumieć. Może mówić w tak zawoalowany sposób, że w ogóle nie wiadomo o co chodzi.

Schizotypowe zaburzenie osobowości: podejrzliwość i nastawienia paranoidalne

To kryterium to jakieś spełnione kryterium z zaburzenia osobowości paranoicznej (wystarczy jedno).

Schizotypowe zaburzenie osobowości: Niedostosowany lub zawężony afekt

To pytanie które zaliczamy na podstawie tego co zaobserwujemy podczas wywiadu. Osoba musi mieć tak zwany afekt blady, albo wyskakiwać jak króliczek z kapelusza z emocjami, które nie pasują do danej rozmowy. W podręczniku do scida podają takie przykłady:

• nieadekwatna radość (nie mylić ze śmiechem stresowym)
• niezmienna mimika twarzy;
• monotonny głos;
• brak gestykulacji, sztywność postawy;
• unikanie kontaktu wzrokowego.

Schizotypowe zaburzenie osobowości: Dziwaczne, ekscentryczne lub osobliwe zachowanie albo wygląd

Jak widzicie wiele z tych kryteriów (tak samo jest w innych zaburzeniach osobowości) nie jest ostra. Bo co to znaczy osobliwe zachowanie/wygląd? Dlatego tak ważna jest diagnoza u specjalisty, który ma porównanie. Wie jak zachowuje się ktoś z zaburzeniem osobowości histrionicznej więc potrafi to odróżnić od być może również przerysowanego wyglądu osoby z zaburzeniem schizotypowym. Wie jak czuje się osoba z zaburzeniem osobowości unikającej (która też może unikać kontaktu wzrokowego).

Informacje od bliskich

W podręczniku czytamy, że bierzemy pod uwagę również to co bliscy mówią na temat pacjenta i wszelkie inne źródła informacji, a zachowanie musi się utrzymywać dłuższy czas (trzeba też wykluczyć wpływ leków, czy zaburzeń psychotycznych). Przykłady podają takie:

• mówienie do siebie;
• noszenie odklejonych ubrań, albo nie pasujących do siebie;
• noszenie ubrań nie pasujących do pogody.

Brak przyjaciół lub osób zaufanych, poza najbliższymi krewnymi

Często osoby te są absolutnie wyalienowane i jedynymi bliskimi jest najbliższa rodzina. Oczywiście nie musi tak być. Są również osoby które znajdują „niezwykłych znajomych” albo angażują się w relację romantyczną.

Schizotypowe zaburzenie: Nadmierny lęk społeczny

To, ostatnie już kryterium trochę wyjaśnia to odizolowanie. Osoby cierpią na bardzo nasilony lęk społeczny który nie mija po bliższym poznaniu. Osoba z STPD boi się że ludzie ją skrzywdzą (paranoiczne myślenie).

Swoją drogą zauważam trend że wielu ludzi w ogóle nie zdaje sobie sprawy ze swojego lęku społecznego. Cóż, samo unikanie przemawiania publicznego już wskazuje na właśnie taki problem (sami zobaczcie w DSM 5).

Dodatkowe pytania czyli spQ-B

Ponieważ diagnozowanie zaburzenia osobowości schizotypowej jest naprawdę trudne (nachodzi na wiele innych zaburzeń osobowości, o tym później) dodatkowo przedstawiam chałupniczo przetłumaczony test przesiewowy (Raine& Benishay, 1995):

wymiar poznawczo-percepcyjny

• Czy kiedykolwiek czułeś, że jest jakaś osoba/siła wokół ciebie mimo że nikogo nie widziałeś?
• Czy czasami jesteś pewien, że inni ludzie wiedzą co myślisz?
• Czy zauważyłeś kiedykolwiek, że jakieś codziennie zdarzenie, jakiś przedmiot jest specjalnym znakiem dla ciebie?
• Czy często zauważasz ukryte groźby/poniżenia w tym co ludzie mówią/robią?
• Kiedy robisz zakupy, czy czujesz że inni ludzie cię zauważają?
• Miałeś doświadczenia z astrologią, widzeniem przyszłości, UFO, 6 zmysłem, percepcją pozazmysłową.

Wymiar interpersonalny

• Ludzie czasami odbierają mnie jako zdystansowanego i powściągliwego.
• Czuję, że muszę być czujny nawet wśród moich przyjaciół.
• Czuję się bardzo niekomfortowo w sytuacjach społecznych z ludźmi których nie znam.
• Czy uważasz, że najlepiej jak ludzie nie wiedzą o tobie zbyt wiele?
• Zwykle trzymam się z boku w sytuacjach społecznych.
• Czy czujesz że nie możesz być blisko ludzi?
• Czuję się bardzo nieswojo rozmawiając ludźmi których za dobrze nie znam.
• Swoje uczucia zachowuje dla siebie.

Wymiar zdezorganizowania

• Ludzie czasami komentują moje niezwykłe przyzwyczajenia i zachowania.
• Niektórzy uważają że jestem bardzo dziwną osobą.
• Niektórzy uważają że komunikuję się w sposób mglisty i wymijający.
• Czasami używam słów w niezwykły sposób.
• Jestem dziwną, niezwykłą osobą.
• Trudno mi jasno komunikować co chcę komuś powiedzieć.

Tomek ze schizotypowym zaburzeniem osobowości

(wszelkie podobieństwa przypadkowe)
Tomek przyszedł na diagnozę ze swoją mamą. Ma 24 lata, nie skończył szkoły średniej, utknął w 2 klasie, a potem zrezygnował. Ma bardzo długie włosy, które farbuje na czarno i absolutnie nie może ich obcinać, są mocno wytarte na końcach, ale:

• duchy nie pozwalają mi obcinać włosów, to we włosach przebywa nasza dusza i jeśli chcemy komunikować się z niematerialnym światem, nie wolno ich obcinać.
• farbuję na czarno, bo mój ulubiony duch Franciszek też ma czarne włosy i łatwiej nam nawiązywać kontakt.

Tomek od 16rż ubiera się cały na czarno, maluje paznokcie na czarno, oczy, brwi, twarz smaruje białym podkładem. Ubiera się lekko (nawet zimą) by „nie tworzyć bariery”. Ma mu to pomagać w kontaktach z istotami niematerialnymi. Często się przeziębia, ale mu to nie przeszkadza bo jest wtedy bliżej śmierci. Ma jednego znajomego (online) z którym wspólnie wywołują duchy co weekend.
Tomek uważa że więcej znajomych, relacji, czy relacji romantycznych nie potrzebuje:

• tylko by mnie wykorzystała (potencjalna partnerka).

Do szkoły przestał chodzić bo czuł, że wszyscy są przeciw niemu, nie tylko ciągle go obserwują i się z niego śmieją ale też planują przeciw niemu przykre rzeczy. Tomek nie wie jakie, ale jest pewien że to byłoby coś okropnego. Nie zamierza chodzić już do żadnej szkoły. Jeśli chodzi o pracę to 2 krotnie zrezygnował, ponieważ nie mógł znieść spojrzeń klientów (pracował w sklepie).

• po co mam pracować, życie doczesne nie ma dla mnie żadnego znaczenia.

Tomek lubi też cmentarze (z 2 został wyprowadzony przez policję) i filmy o duchach.
Następnie Tomek stwierdza, że dokładnie wie, dlaczego „jest przesłuchiwany” a następnie milczy, ewentualnie mówi coś we własnym języku, którego nauczył go Franciszek (ale to już dowiadujemy się od matki, a także o jego ekstremalnej nieśmiałości, nawet wśród członków rodziny i dużym zdystansowaniu od ludzi). Matka dodaje również, że Tomek kieruje się w swoim życiu numerologią i np. zamęcza ją błaganiami, by przestała utrzymywać kontakty z przyjaciółkami, bo „numerologicznie to katastrofa”. Na dzisiejsze spotkanie jechali dwa razy dłużej, ponieważ kot szedł chodnikiem i trzeba było zmieniać trasę.

Jak powstaje Schizotypowe zaburzenie osobowości?

Wciąż mamy zbyt mało danych konkretnie o STPD, by wyciągać ostateczne wnioski. By wyciągać jakiekolwiek trzeba brać również pod uwagę badania nad „spektrum schizotypii” czyli również badania nad schizofrenią. Tak uważają autorzy rozdziału o tym zaburzeniu w  The Oxford handbook of personality disorders (wszelkie dane są z tej książki, chyba że podaję inne źródło).

Skąd bierze się schizotypia: hipoteza neurorozwojowa

Ogólna hipoteza neurorozwojowa powstawania zarówno STPD jak i schizofrenii to: wpływ środowiska prenatalnego i postnatalnego oraz wrażliwość genetyczna wzajemnie oddziałują na siebie i tworzą różne patofizjologiczne procesy które upośledzają rozwój mózgu.
Mimo że wcześniej skupiano się wyłącznie na biologii, dzisiaj wiemy już doskonale że np. wczesne środowisko które jest przemocowe wpływa na rozwój mózgu dziecka, dosłownie zmienia jego strukturę i fizjologię (oczywiście podobnie dzieje się u zwierząt).

Genetyka w stPD

Geny: W badaniach bliźniąt ustalono że dziedziczność STPD to 0.61, i wiele badań (bliźniąt, adopcji, rodzin) pokazuje jasno że istnieje podłoże genetyczne STPD.

Mózg osoby ze schizotypowym Zaburzeniem osobowości

Mózg: Tak, mózgi osób z STPD są specyficzne, część jednak badań, rzecz jasna, mówi również o środowisku jako koniecznym składniku takich problemów (zgodnie z hipotezą neurorozwojową), nie wiadomo więc na pewno co jest tutaj najważniejsze.
(przepraszam, ale pisanie o neuregulinie? allelach i studiach molekularnych to dla mnie zbyt wiele, istnieją granice mojego poświęcenia. Zainteresowanych odsyłam do rozdziału o STP w The Oxford handbook of personality disorders (to jest rozdział który można pobrać online). Jeśli ktoś jest w stanie podesłać mi podsumowanie, chętnie je tutaj umieszczę (podobnie ze szczegółami genetyki).

Neurorozwojowe czynniki ryzyka stpd

Neurorozwojowe czynniki ryzyka, czyli jak środowisko wpływa na rozwój mózgu: komplikacje przy porodzie i niska waga urodzeniowa, ekspozycja na grypę w trakcie ciąży (np. kontakt z osobą chorą na grypę). W dużych (4976 osób) fińskich badaniach (Lahti 2009) z zaburzeniem schizotypowym powiązano: narażenie na niskie temperatury w trakcie ciąży, niechciana ciąża, niski status ekonomiczno-społeczny, poród jesienią/zimą, a palenie w trakcie ciąży powiązano z późniejszą anhedonią osób schizotypowych.

Czynniki psychospołeczne powstawania zaburzeń osobowości

Psychospołeczne czynniki ryzyka: podobnie jak w wielu innych zaburzeniach osobowości wielkie znaczenie ma wychowanie i środowisko podczas dorastania. W badaniach amerykańskich nad traumatycznymi wydarzeniami u osób z zaburzeniami osobowości największą ekspozycję na wydarzenia traumatyczne miały osoby z borderline (55% fizycznie wymuszony kontakt seksualny) oraz z zaburzeniem schizotypowym (52% fizyczny atak z zamiarem zranienia/zabicia) (Yen i in., 2002). Czas separacji od matki, szczególnie w pierwszych dwóch latach życia (kiedy formuje się przywiązanie). Stres psychospołeczny pre i postnatalny powiązany z byciem niechcianym dzieckiem.
Szczególnie powiązane z tym zaburzeniem jest bycie zaniedbywanym w dzieciństwie, brak poczucia bezpieczeństwa i zaopiekowania. Młodzież z STPD doświadcza więcej trudów dnia codziennego (daily hassels) co wskazuje na niską odporność na stres. Dorośli doświadczają mniej przyjemnych zdarzeń niż np. osoby z depresją i mają więcej dysfunkcji/upośledzeń. Natomiast ochronnie działają osiągnięcia i relacje w dzieciństwie i młodości, im więcej pozytywnych doświadczeń przez dłuższy okres młodości tym lepsza prognoza i nawet remisja STPD a także zaburzenia osobowości unikającej.

Schizotypowe Zaburzenie osobowości i schizofrenia

Schizotypowość jako kontinuum

U Millona czytamy że schizotypowość to pewne kontinuum na krańcu którego znajdziemy schizofrenię, a wcześnie uplasuje się zaburzenie schizotypowe. Obydwa problemy charakteryzują się:

objawami pozytywnymi (bo coś dodajemy): urojenia, omamy, myśli odnoszące oraz

objawami negatywnymi (odejmujemy): objawy te wiążą się z emocjami i zachowaniem. Wszelkie upośledzenie motywacyjne a także związane z relacjami, anhedonia (utrata zdolności odczuwania przyjemności), alogia (zubożona mowa).

współcześnie dodano (Patel, 2014):

objawy poznawcze: to objawy niespecyficzne (czyli obecne w różnych chorobach), vs specyficzne (powiązane konkretnie z daną chorobą), ponieważ są niespecyficzne dla schizofrenii muszą być wyraźnie widoczne dla innych ludzi, zawierają między innymi: zdezorganizowana mowa, myśli i/lub uwaga, które uniemożliwiają osobie komunikację.

Schizofrenia ryzykiem w schizotypowej osobowości?

Przypuszcza się że zaburzenie osobowości schizotypowej ma te same genetyczne predyspozycje (podatność, vulnerability) co schizofrenia, czy inne zaburzenia psychotyczne (relatywnie do reszty populacji). W książce The Oxford Handbook of Personality Disorders w rozdziale Schizotypal Personality Disorder: An Integrative Review, autorstwa Thomas Kwapil Barrantes-Vidal czytamy że w badaniach to:

• w badaniach Chestnut Lodge follow-up study McGlashan (1989) ustalono że 40% badanych którzy mieli conajmniej 3 kryteria STPD (wd DSM III o jedno za mało żeby mieć pełną diagnozę tego zab osobowości) rozwinęło schizofrenię w ciągu 15 lat od badania.
• Schulz and Soloff (1987) raportowali 25% badanych i to w ciągu 2 lat.
• są jednak badacze którzy nie uważają że faktycznie STPD stanowi czynnik ryzyka schizofrenii O’Flynn, Gruzelier, Bergman, and Siever (2003).

Schizotypia i Schizofrenia, genetyczne powiązanie?

Zacytuję jeszcze Millona:

Schizotypowe zaburzenie osobowości, między normą a patologią

Jak zapewne wiecie, jedno to zaburzenie osobowości a zupełnie co innego to styl osobowości. Jeśli macie pojedyncze cechy tego zaburzenia to pewnie właśnie macie schizotypowy styl osobowości. Samo układanie kart by się ich poradzić to o wiele za mało by mówić o zaburzeniu. Więc jeśli wasza koleżanka z wypiekami na policzkach czyta horoskopy to może nie mówcie jej że piszą je studenci polonistyki 😉

Styl Osobowości Nie Zwyczajny

U Millona czytamy, że Oldham i Morris opisali styl nie zwyczajny. Osoby o tym stylu to typy samotnicze, zwykle ekscentryczne z unikalnymi poglądami. Są bardzo niezależni i mają niezwykłe hobby, szukają czegoś więcej. Często są to rzeczy mistyczne, magiczne, coś poza nami. Są niesamowicie otwarci na nowe informacje, poglądy i doświadczenia, pragną nowych, ekscytujących interpretacji tego co szare, codzienne. Wiedzą jak inni do tego podchodzą, ale niezbyt się tym przejmują. Nie budują swojej samooceny na tym co zewnątrz. Czują coś w sobie co pomaga im wierzyć w takie niecodzienne rzeczy, nie muszą mieć żadnych dowodów a tym bardziej mają w nosie naukę.

Kto nie był u wróżki niech rzuci kamieniem

Przypominam raz jeszcze, to że ktoś ma kilka cech nie oznacza jeszcze zaburzonej osobowości. Oczywiście ważne jest natężenie, co innego chodzić do wróżki raz na rok, a zupełnie co innego biegać do wróżki i podejmować każdą decyzję życiową pod jej dyktando.
Co innego uważać, że być może istnieje inteligentne życie poza naszą planetą, a co innego porzucić rodzinę, zostawić pracę i jeździć szukając kręgów zbożowych.
Różnica między osobą zaburzoną a nie zaburzoną to głównie przystosowanie się do rzeczywistości oraz umiejętność budowania relacji i opieki nad samym sobą (np. praca).

Odmiany osobowości schizotypowej, Bezbarwna

Bezbarwna (cechy osobowości schizoidalnej, depresyjnej i zależnej) Poczucie obcości i nieistnienia; szara, ospała, bez wyrazu; beznamiętna, jałowa, obojętna, niewrażliwa; niejasne, zawiłe, oderwane myśli; dziwaczne zdolności telepatyczne.
Po pierwsze jest zupełnie wyizolowana, cechuje się małą wrażliwością, wydaje się oderwana od świata, ponura, apatyczna, małomówna, pozbawiona radości. Brak im jakby powiązania ze światem ale też ze sobą. Tak jakby nie mieli nic co mogłoby stanowić podstawę ich tożsamości.
Mogą przeżywać kryzysy egzystencjalne/napady paniki podczas których cierpią z powodu poczucia pustki, martwoty, depersonalizacji, niebytu, albo widzą siebie jako roboty bez sensu i celu. Procesy poznawcze są jakby za mgłą, niewyraźne, zamazane, splątane. Komunikacja jest absolutnie skąpa, bez emocji albo z nieadekwatnymi emocjami, myśli są dziwne, zachowanie przypadkowe i niezrozumiałe. Mowa jest monotonna, powolna, często ledwie słyszalna.
Takie zachowanie sprawiło, że wśród innych ludzi i doświadczeń często byli pomijani. Nie udało im się nawiązać relacji społecznych a co za tym idzie rozwinąć umiejętności interpersonalnych. Oczywiście z tego robi się błędne koło które prowadzi do coraz większej izolacji i depresji.

Odmiany osobowości schizotypowej, Bojaźliwa

Bojaźliwa (z cechami osobowości unikającej i negatywistycznej) Pełna obaw i nieufna, czujna, podejrzliwa, ostrożna, wycofana; tłumi nadmiar wrażliwości; wyalienowana od siebie samej i innych; celowo blokuje, odwraca lub dyskwalifikuje własne myśli.
Tutaj również osoby są zupełnie odizolowanie, powściągliwe, wyobcowane, pełne obaw, ostrożne i społecznie wycofane. Jednak jest spora różnica, ponieważ te osoby (Millon pisze że są aktywnie wyizolowane vs biernie wyizolowane w typie bezbarwnym). Ma to oznaczać, że te osoby mają w sobie ogromną wrażliwość, uczucia i potrzeby jednak swoją obojętnością tłumią te emocje. Ma to stanowić ich obronę przed światem i zranieniami. Mogą odprawiać czary, trzymać się różnych dziwnych zasad, wszystko by chronić siebie przed „złem”.
Mogą tworzyć własne, wewnętrzne światy, pełne fantazji i magii, w którym chowają się przed światem. Ten świat jest dla nich o niebo fajniejszy niż to co dzieje się w rzeczywistości. Wśród ludzi mogą być absolutnie zdystansowani, z rezerwą ale też pobudzeni, czujni bo pod tym wszystkim kryje się lęk. Nic dziwnego że nie ufają ludziom i czują się źle w ich towarzystwie i to nawet przy bliższym poznaniu.

Do jakich innych zaburzeń osobowości podobna STPD?

Tutaj opieram się na Millonie. Uważa on że STPD powierzchownie podobne jest do kilku innych zaburzeń osobowości:

• unikającego zaburzenia osobowości APD ⇒ nie znalazłam dokładnego opracowania porównującego te dwa zaburzenia;
• paranoicznego zaburzenia osobowości PPD ⇒ opisane przez Millona;
• oraz borderline BPD ⇒ opisane przez Millona;
• schizoidalnego zaburzenia osobowości SPD/SZPD ⇒ Chemerinski (2021)

Dlatego tak ważna jest diagnoza SCID która naprawdę bardzo pomaga w podjęciu decyzji które kryteria spełnia dana osoba.

schizotypowa a paranoiczna

W obydwu tych zaburzeniach mamy podejrzliwość, myśli odnoszące oraz izolowanie się od ludzi. Różnią się jednak powody takich zachowań. Myśli odnoszące u osoby z STPD są mistyczne, dotyczą rzeczy niezwykłych i mogą być nawet przyjemne.

Jak świetnie ujmuje to autor:

Oczywiście z tych powodów obydwa te zaburzenia wiążą się z samotniczym trybem życia, wcale się temu nie dziwię. Gdybym ciągle miała uczucie że ktoś chce mnie dopaść (PPD) też unikałabym ludzi, a gdybym miała STPD to bym uciekała od krytycznych komentarzy że nie powinnam tyle stawiać tarota i ubierać się w strój wampira.

Millon uważa, że osoby z STPD odrzucają świat, za to PPD są przez świat odrzucane, niestety postawa i zachowania PPD: chłodne, uparte, nieugięte i autonomiczne ponad wszystko, mogą oskarżać i podejrzewać swoich bliskich, być chorobliwie zazdrosne, to nie są to zachowania które przysparzają nam przyjaciół.

Osoby z STPD są totalnie otwarte na wszystko, zachowują się więc zupełnie inaczej.

schizotypowa a borderline

Problemy Emocjonalne i Psychotyczne

• STPD: osoby mają zupełnie nieadekwatne (dla innych rzecz jasna) emocje (np. z powodu swoich dziwnych myśli),
• BPD: tutaj emocje są chwiejne i silne spowodowane czarno białym postrzeganiem siebie i swoich relacji (idealizacja vs dewaluacja), mio że może to wyglądać dziwnie: w jednej chwili ktoś mnie kocha, w drugiej obrzuca błotem, to powodem nie są deficyty neuropoznawcze, tylko zaburzona więź z dzieciństwa.
• Millon dodaje że najłatwiej rozróżnić te zaburzenia to reakcja na samotność. STPD zdecydowanie dąży i chce izolacji, natomiast BPD pragną bliskości i wiele zrobią by uniknąć opuszczenia/porzucenia.

Schizotypowa STPD a Schizoidalna SPD

W obydwu tych zaburzeniach może występować brak bliskich znajomych, brak chęci do zawierania przyjaźni czy poznawania nowych ludzi. Tylko dzieje się to z innych powodów:

• osoba z STPD: nie ma ludzi wokół siebie bo boi się nieuzasadnionej krytyki; jest podejrzliwa i ma skrajny lęk społeczny, który nie maleje w miarę rozwoju relacji i bliższego poznania się.  To kryterium właśnie sprawia że jest powierzchowne podobieństwo do osoby z zaburzeniem unikającym, ale w unikającym osoba bardzo pragnie bliskich relacji i boi się że coś zrobi źle, czyli to ona „jest winna” vs STPD że to ludzie są nie OK. No i w unikającym lęk społeczny nie jest aż tak nasilony (mija po bliższym poznaniu) jak w STPD, są to często osoby w związkach, posiadające pojedynczych przyjaciół.
• osoba z SPD nie ma w ogóle ochoty ani potrzeby relacji społecznych (dlatego tak rzadko pojawia się w gabinetach psychologów), ponadto jest zupełnie obojętna na relacje i emocje które pojawiają się w relacjach.
• osoba SPD nie cierpi z powodu dysfunkcji poznawczych i zniekształceń.

problemy dodatkowe: dysocjacja i depresja

O schizofrenii już pisałam wyżej, teraz zajmijmy się depresją i dysocjacją (Millon, 2005) bo to najczęstsze problemy współwystępujące. Stany dysocjacji, poczucia oderwania od własnego życia, albo patrzenia na siebie z perspektywy osoby trzeciej, czy też różne inne doznania nierzeczywistości siebie lub świata (⇒ tutaj więcej o dysocjacji) mogą być bardzo częste u osoby z SPD. Millon uważa że to z powodu wyobcowania i braku relacji i/lub celu w życiu który mógłby nadać mu sens. Pisze, że może to być sposobem ucieczki od siebie i swojego ubogiego życia. Na depresję cierpią najczęściej osoby bez nasilonych cech schizoidalnych. Niestety to często jedyna „emocja” której doświadczają. Trudno się dziwić najczęściej nie mają „żadnego życia”. Brak pracy, celów zawodowych, poczucia że się coś osiągnęło, a przede wszystkim brak kogokolwiek na kim by mi zależało powoduje, że nie ma skąd przyjść dobra emocja/poczucie przyjemności. Jednak to nie wszystko! Te osoby często mają tendencje do anhedonii, czyli nie są w stanie odczuwać przyjemności, więc brak jakichkolwiek wzmocnień nie wpływa motywacyjnie, trudno się dziwić, że dryfują bez celu.

Leczenie osobowości schizotypowej

Kircher i współpracownicy zrobili systematyczny przegląd literatury w 2018r i znaleźli TRZY badania:

• jedno badanie randomizowane,  pozytywny efekt treningu umiejętności społecznych.
• jedno bez grupy porównawczej (niska jakość), psychodynamiczny ośrodek z oddziałem dziennym brak efektu terapii dla osób z STPD.
• jeden opis przypadku (STPD+OCD) również pozytywny efekt treningu umiejętności społecznych.

Jak wygląda terapia z kimś kto ma taką diagnozę?

W ramach pracy EBP (evidence based practice, praktyka oparta na dowodach naukowych) jeśli nie mamy lepszej jakości informacji to opieramy się na opinii ekspertów:

Millon uważa że to najtrudniejsze do leczenia zaburzenie osobowości.

Potrzeba Dystansu

Jak pracować z kimś kto czuje się przez nas atakowany? Z pewnością musimy skupić się na relacji, podążać za pacjentem i przygotować się na długą współpracę. Złoszczenie się, że pacjent znowu jest zdystansowany i milczy nie pomoże nikomu. Terapeuta musi uszanować potrzebę dystansu i nie wzbudzać poczucia winy: „Znowu Pan milczy…” . Konieczny jest czas by osoba nam zaufała, inaczej tylko wywołamy lęk i reakcje paranoiczne.
Oczywiście terapeuci pragną rezultatów jak najszybciej (jeszcze częściej działa to w prywatnej praktyce). Niestety tutaj musicie dać sobie czas, bo osoby „mogą ukrywać się za zasłoną zaburzonej komunikacji, aby osłonić siebie i zmylić intruza” pisze Millon.

Prosta, konkretna komunikacja

Ponieważ pacjent może wierzyć że potrafi odgadnąć myśli terapeuty często zachowuje się zgodnie z nimi. To takie bardziej nasilone czytanie w myślach. Millon radzi żeby komunikacja była prosta, bez żargonu psychologicznego tak, żeby nie pozostawić żadnych dwuznaczności, które osoba z STPD mogłaby rozważać. Uważa że najważniejszym celem terapii jest relacja z terapeutą (bliższa normie) ponieważ „Izolacja społeczna nasila deficyty poznawcze i prowadzi do zaniku umiejętności społecznych”.

Najważniejsze umiejętności terapeuty

Najważniejsze umiejętności terapeutyczne:

• trafna empatia,
• odzwierciedlenie,
• bezwarunkowa akceptacja.

Trening Umiejętności Społecznych i Poznawczych

Kiedy relacja już będzie dobra, można zacząć powoli pracować nad zniekształceniami, w miarę jak pojawiają się w relacji terapeutycznej. Często trzeba omawiać te same sytuacje, ale one są takie same z perspektywy terapeuty, perspektywa osoby z STPD widzi je jako zupełnie inne. Millon również podkreśla wagę treningu umiejętności społecznych i technik poznawczych (praca z myślami, np. tak jak tutaj), a nawet terapię grupową, kiedy nie ma/zejdą najpoważniejsze objawy (myśli paranoiczne, dziwaczne zachowania).

związać z rzeczywistym światem

Na koniec Millon dodaje że pomocnym może być również szukanie jakiejś, nawet jeśli małej, przyjemności, pisze:

„Motywacja rodzi się ze zdolnością do przeżywania przyjemności i w końcowym rozrachunku tylko to może zrównoważyć bolesne uczucia, związać osobę schizotypową z rzeczywistym światem i zapobiec rozpływaniu się „ja” i dezintegracji poznawczej”.

Film o osobie z STP

Zobaczmy jak filmowcy przedstawiają tego typu koloryt osobowościowy (nie mówię, że bohaterowie mają to zaburzenie, chcę wam tylko pokazać czym to pachnie). Niestety póki co znalazłam tylko taksówkarza, the Taxi Driver i tą animację którą załączyłam wyżej, choć pokazuje tylko jedno kryterium przesądności. Jeśli znacie jakieś filmy to proszę podajcie w komentarzu to umieszczę w artykule z jakąś analizą.

Jeśli uważacie że rozdziały są nieuporządkowane, cóż macie rację 🙂 ale takie długie artykuły mnie męczą, dlatego porzucam ten wpis, może kiedyś wrócę i to poprawię.

źródła:

• Biskin, R.S., & Paris, J. (2013). Comorbidities in borderline personality disorder: real-world issues and treatment implications. The Psychiatric times, 30, 29-29.
• Barrachina, J., Pascual, J. C., Ferrer, M., Soler, J., Rufat, M. J., Andión, O., … Pérez, V. (2011). Axis II comorbidity in borderline personality disorder is influenced by sex, age, and clinical severity. Comprehensive Psychiatry, 52(6), 725–730. doi:10.1016/j.comppsych.2010.11.009
• Chemerinski, E. Triebwasser J., Roussos p., Siever  L. J. (2013). Schizotypal Personality Disorder. Journal of Personality Disorders, 652-679
• Davis, R., Millon, T., Zaburzenia Osobowości we współczesnym świecie, 2005, Instytut Psychologii Zdrowia
• First, B.M, Benjamin, L., Spitzer, R., Williams, J. (2016). SCID-5PD Podręcznik Klinicysty. Practest.
• Grant, B. F., Chou, S. P., Goldstein, R. B., Huang, B., Stinson, F. S., Saha, T. D., Smith, S. M., Dawson, D. A., Pulay, A. J., Pickering, R. P., & Ruan, W. J. (2008). Prevalence, correlates, disability, and comorbidity of DSM-IV borderline personality disorder: results from the Wave 2 National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions. The Journal of clinical psychiatry, 69(4), 533–545. https://doi.org/10.4088/jcp.v69n0404
• Kirchner, S.K., Roeh, A., Nolden, J. et al. Diagnosis and treatment of schizotypal personality disorder: evidence from a systematic review. npj Schizophr 4, 20 (2018). https://doi.org/10.1038/s41537-018-0062-8
• Koffel, E., & Watson, D. (2009). Unusual sleep experiences, dissociation, and schizotypy: Evidence for a common domain. Clinical psychology review, 29(6), 548–559. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.06.004
• Kwapil, T.R., & Barrantes-Vidal, N. (2012). Schizotypal Personality Disorder: An Integrative Review w Widiger, T. A. (Ed.). (2012). The Oxford handbook of personality disorders. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199735013.001.0001
• Lahti, J., Räikkönen, K., Sovio, U., Miettunen, J., Hartikainen, A., Pouta, A., . . . Veijola, J. (2009). Early-life origins of schizotypal traits in adulthood. British Journal of Psychiatry, 195(2), 132-137. doi:10.1192/bjp.bp.108.054387
• Millon, T., Davis, R. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
• Patel, K. R., Cherian, J., Gohil, K., & Atkinson, D. (2014). Schizophrenia: overview and treatment options. P & T : a peer-reviewed journal for formulary management, 39(9), 638–645.
• Pulay, A. J., Stinson, F. S., Dawson, D. A., Goldstein, R. B., Chou, S. P., Huang, B., Saha, T. D., Smith, S. M., Pickering, R. P., Ruan, W. J., Hasin, D. S., & Grant, B. F. (2009). Prevalence, correlates, disability, and comorbidity of DSM-IV schizotypal personality disorder: results from the wave 2 national epidemiologic survey on alcohol and related conditions. Primary care companion to the Journal of clinical psychiatry, 11(2), 53–67. https://doi.org/10.4088/pcc.08m00679
• Raine, A., & Benishay, D. (1995). The SPQ-B: A brief screening instrument for schizotypal personality disorder. Journal of Personality Disorders, 9(4), 346–355. https://doi.org/10.1521/pedi.1995.9.4.346
• Yen, S., Shea, M. T., Battle, C. L., Johnson, D. M., Zlotnick, C., Dolan-Sewell, R., … Mcglashan, T. H. (2002). Traumatic Exposure And Posttraumatic Stress Disorder In Borderline, Schizotypal, Avoidant, And Obsessive-Compulsive Personality Disorders: Fingings From The Collaborative Longitudinal Personality Disorders Study.