Maszyna do pisania i zamek z papieru.

Wpisz swój adres e-mail poniżej i zapisz się do naszego newslettera

Przyczyny, objawy i typy pracoholizmu

Skąd bierze się pracoholizm? Jak wygląda życie pracoholika, z jakimi emocjami i trudnościami się zmaga? Typy osobowości pracoholicznej.

—Autorka: Justyna Morawska—

W dzisiejszym świecie osiąganie sukcesów zawodowych jest jednym z wyznaczników osiągnięcia dojrzałości.  Od wczesnych lat dziecięcych słyszymy, że nauka i ciężka praca doprowadzą nas do sukcesu w życiu i pozwolą być szczęśliwym. Wspinając się po szczeblach kariery, patrzymy na siebie i wciąż myślimy co zrobić, aby wejść wyżej, zdobyć więcej, pracować lepiej. Co się dzieje, gdy praca staje się priorytetem, a pozostałe obszary funkcjonowania – rodzina, przyjaciele, pasje – zaczynają odczuwać negatywne skutki pracoholizmu?

Gdzie zaczyna się pracoholizm?

Pracoholizm już na samym początku jest bardzo trudny do zdiagnozowania i rozróżnienia. Kiedy to już pracoholizm, a kiedy to jeszcze zaangażowanie w pracę i dążenie do swoich celów?

Podstawową różnicę stanowi motywacja do pracy. Pracoholik czuje wewnętrzny przymus do wykonywania pracy i zazwyczaj mimo bardzo wysokiego zaangażowania nie jest zadowolony z efektów wykonanej pracy. Osoba zdrowa natomiast, nawet jeśli poświęca się pracy i chce osiągnąć sukces, potrafi odpoczywać i stawiać granice.

Czym jest uzależnienie?

W związku z tym, że pracoholizm należy do jednych z najtrudniejszych do rozpoznania uzależnień, warto zrozumieć, czym jest uzależnienie. Zgodnie z definicją jest to nabyty stan zaburzenia, zarówno zdrowia psychicznego, jak i fizycznego, który można scharakteryzować okresowym lub ciągłym przymusem wykonywania danej czynności bądź zażywania substancji.

Przyczyny pracoholizmu

Wyróżnić można wiele przyczyn, które prowadzą do rozwoju pracoholizmu. Kluczowe jest zwrócenie uwagi na cechy osobowości, które przyczyniają się do rozwoju zaburzenia. Są to:

Praca staje się też dla wielu ucieczką od wyzwań dnia codziennego. Stanowi rodzaj wymówki, która jest ogólnie akceptowana społecznie, bo przecież trudno zarzucić komuś, że chce pracować. W końcu przecież nie robi nic złego…

Pracoholizm jako uzależnienie behawioralne

Uzależnienie behawioralne charakteryzuje się zespołem zachowań nałogowych, czyli kompulsywnych. Są to zachowania, nad którymi trudno zapanować i które wpływają na wiele obszarów funkcjonowania jednostki. Celem tych czynności nie jest osiągnięcie przyjemności, a raczej redukcja napięcia odczuwanego wewnątrz i złego samopoczucia z nim związanego.

Według klasyfikacji ICD-10 można mówić o uzależnieniu, gdy obecne są takie cechy jak:

  • silne pragnienie lub poczucie przymusu podejmowania określonych zachowań,
  • trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z danym obszarem działania,
  • fizjologiczne objawy odstawienia, występujące, gdy zachowanie zostało przerwane lub ograniczone,
  • stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowań w celu uzyskania efektów wcześniej uzyskiwanych przy mniejszym nasileniu),
  • narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności,
  • kontynuacja szkodliwych zachowań mimo wyraźnych szkód z nimi związanych,

Zbliżone cechy można przypisać uzależnieniom, zarówno od substancji, jak i od zachowania. Osoby uzależnione poszukują sposobu na redukcję lęku i napięcia związanych z brakiem dostępu do danej czynności/substancji oraz odczuwają bardzo intensywne pragnienie wykonywania danej czynności pomimo negatywnych skutków.

Objawy uzależnienia

Są zazwyczaj podobne do siebie, a na proces ich powstawania składa się kilka faz:

  • Poznawanie i racjonalne oraz efektywne wykorzystywanie czynności. Wykonywana czynność przyczynia się do sukcesów w pracy zawodowej. Np. zostaję dłużej po godzinach – więcej udaje mi się zrobić – jestem doceniony przez szefa – dostaję premię – moja rodzina jest zadowolona.
  • Faza uzależnienia. Odczuwana jest stała potrzeba wykonywania danej czynności, która zaczyna pochłaniać coraz więcej czasu. Kosztem pracy dochodzi do utraty innych zainteresowań, pojawiają się natrętne myśli oraz sny, coraz częściej odczuwane jest przygnębienie i lęk w czasie poza pracą.
  • Destrukcja. Czynności rodzinne, społeczne i rekreacyjne schodzą na dalszy plan i zostają zaniedbane na rzecz codziennej, wielogodzinnej pracy. Osoba jest świadoma narastających problemów życiowych, ograniczony zostaje czas na sen, obowiązki rodzinne, zainteresowania czy kontakty towarzyskie.

Pracoholizm – jakie zachowania powinny zwrócić Twoją uwagę?

Poniższe zachowania to przykłady z życia pracoholika. Kiedy je u siebie zaobserwujesz, poszukaj pomocy.

  • Spędzasz coraz więcej czasu angażując się w pracę – cierpią na tym Twoje zainteresowania, rodzina czy inne istotne obowiązki.
  • Zaczynasz czuć, że ilość wykonywanej pracy jest większa niż wcześniej planowałeś.
  • Odczuwasz trudność w odpoczynku, relaksie, który nie jest związany z pracą.
  • Czujesz coraz silniejszą potrzebę przekraczania swoich granic, coraz dłuższego czasu spędzanego w pracy, coraz większej ilości wykonywanych zadań.
  • W sytuacji kryzysowej – stresu, napięcia  – idziesz do pracy, co sprawia, że czujesz się lepiej
  • Kiedy ktoś zwraca Ci uwagę na ilość wykonywanej pracy, reagujesz gniewem. Twoi bliscy coraz częściej skarżą się na brak Twojej obecności w domu.

Osobowość pracoholiczna – co to takiego?

Pracoholicy cechują się wysoką motywacją zewnętrzną zorientowaną na dokonania oraz poszukiwanie aprobaty społecznej w zakresie wykonywanej pracy. Jednocześnie występuje u nich bardzo wysoki poziom motywacji do unikania niepowodzenia. Mechanizm związany z obsesją pracy charakteryzuje się podwyższonym poziomem wydatkowanej energii w pracy, ciągłym zawyżaniem standardów, tj. wydłużaniem czasu pracy oraz zwiększeniem ilości wykonywanych zadań. Pojawia się też brak umiejętności wyłączania się z pracy.

Wewnętrzny przymus pracy

Osoba charakteryzująca się osobowością pracoholiczną odczuwa ciągły wewnętrzny przymus wykonywania pracy i jednocześnie czuje się nią przeciążona. Wspomniany wewnętrzny przymus to główne kryterium pracoholizmu.

Dodatkowo wyróżnić można trzy podstawowe wskaźniki związane z obsesją pracy:

  • brak kontroli nad potrzebą pracy,
  • ciągłe narzucanie sobie bardzo wysokich standardów pracy,
  • brak umiejętności do wyłączenia się i odpoczynku.

Typy pracoholików – klasyfikacja Robinsona

Przymus pracy jako główna cecha pracoholizmu wymieniana jest także w każdym wyróżnionym w klasyfikacji Robinsona (2008) typie pracoholików. Są to:

  • niestrudzeni – osoby pracujące stale, niezależnie od pory czy dnia tygodnia. Sztywno trzymają się wyznaczonych terminów i zawsze dostarczają pracę na czas. Praca jest dla nich bardziej istotna niż relacje społeczne, ale zdobywają docenienie pracodawcy na czym im zależy.
  • „bulimiczni” – podchodzą do pracy tak jak osoby chore na bulimię do jedzenia. Charakteryzują się napadowym wykonywaniem pracy przeplatanym z okresami zupełnej bezczynności. Mogą tracić kontrolę nad sposobem wykonywanej pracy. Nie pracują przez jakiś czas, ale gdy zbliża się termin oddania pracy, działają bez ustanku. Mimo, że nie pracują ciągle, praca jest stale obecna w ich myślach.
  • delektujący się pracą – osoby działające w sposób przemyślany oraz metodyczny. Dużo czasu poświęcają na planowanie swojej pracy, np. tworzenie list zadań. Istotne dla nich jest, aby zadania były wykonane perfekcyjnie, dlatego zdarza im się przekładać termin oddania, aby mieć pewność, że wykonana praca spełnia ich standardy.
  • z deficytem koncentracji uwagi – do pracy przychodzą, aby poczuć adrenalinę. Trudność sprawia im utrzymanie koncentracji na wykonaniu zadania od początku do końca – często są chaotyczni. W pracy liczy się dla nich przeżywanie emocji, nie boją się ryzyka i chętnie podejmują wyzwania
  • troskliwi – osoby angażujące się w pracę na rzecz innych ludzi. Kompulsywnie biorą na siebie odpowiedzialność za los innych. To sprawia, że wzmacniają poczucie własnej wartości oraz ważności.

Wzorce myślenia u pracoholików

Osoby, które zmagają się z uzależnieniem od pracy, wyróżniają się charakterystycznymi wzorcami myślenia ugruntowanymi w ich przekonaniach. Są to stwierdzenia, że:

  • tylko wytrwała i ciężka praca może zapewnić szczęście i zadowolenie z siebie,
  • człowiek zobowiązany jest do ciężkiej i intensywnej pracy przez środowisko pracy, przełożonego oraz rodzinę,
  • człowiek, aby odczuwać szczęście, musi wykonywać wszystko maksymalnie dobrze,
  • człowiek może być tylko najlepszy lub najgorszy – nie ma stanów pośrednich,
  • zabawa i przyjemność to marnowanie czasu – ponieważ jest zbyt dużo pracy do wykonania.

Wymienione przekonania wzmagają odczuwany wewnętrzny przymus pracy i emocje z nim związane. Jak zidentyfikować i pracować z przekonaniami możesz przeczytać w naszym artykule Nasze przekonania – demony. Jak z nimi pracować?

Pracoholizm a emocje i relacje

W terapii DBT dużo uwagi poświęcamy emocjom i nauce ich regulacji. Z jakimi emocjami zmagają się pracoholicy?

Lęk przed porażką

Przede wszystkim towarzyszy im bardzo intensywny lęk przed poniesieniem porażki, który wiąże się z ciągłym doświadczeniem stałej presji pracy. Ich poczucie własnej wartości uwarunkowane jest osiąganymi sukcesami w pracy. W związku z przeciążeniem pracą pojawia się wyczerpanie psychofizyczne oraz nasilający się stres.

Wysoki poziom napięcia i pobudzenia

Negatywną afektywność pracoholików charakteryzuje też wysoki poziom zdenerwowania, napięcia i niepokoju. Towarzyszy im bardzo wysokie pobudzenie, związane ze zmianami fizjologicznymi zachodzącymi w organizmie – w układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym oraz oddechowym. Te zmiany powodują, że organizm jest gotowy do podjęcia określonej aktywności, tj. pracy. Dążenie do odczuwania pobudzenia można uznać za mechanizm obronny dla pracoholika. W ten sposób nie odczuwa on wyczerpania emocjonalnego oraz fizycznego i jednocześnie minimalizuje odczuwanie emocji typu lękowego.

Deficyt znajomości i wiedzy o emocjach

Pracoholicy charakteryzują się również niskim poziomem znajomości własnych emocji, co przejawia się nieumiejętnością do określenia własnego stosunku do samego siebie, ograniczoną zdolnością do przewidywania własnych reakcji oraz kształtowania i podtrzymywania więzi społecznych. Trudno jest im podążać za własnymi emocjami.

Trudności w relacjach

Osoby uzależnione od pracy cechują się poczuciem osamotnienia, zagrożenia i obcości. Gubią się w stosunkach międzyludzkich i wyzwaniem jest dla nich np. odczuwanie empatii czy kierowanie się emocjami.

Terapia pracoholizmu

Poświęcenie się pracy przez wielu było opisywane jako wartość. Ambicja, pracowitość, sukces zawodowy to cechy pożądane w społeczeństwie i wzbudzające ogólny szacunek. Jednak pracoholizm wiąże się z odczuwaniem stałego napięcia i lęku, a w konsekwencji cierpienia. Praca, która była źródłem motywacji i radości staje się źródłem odczuwanego bólu. Odczuwanie szczęścia i spokoju przy takim poziomie zmęczenia psychofizycznego jest niemożliwe.

Terapia pracoholizmu bazuje na zmianie przekonań na temat pracy oraz samego siebie oraz nauce regulacji emocji. Bardzo ważną rolę odgrywa także uprawomocnienie oraz kształtowanie nawyków, które pozwalają na redukcję napięcia związanego z wykonywaną pracą.

Źródła:

Augustynek A. (2010) Uzależnienia komputerowe. Difin Warszawa.
Cierpiałkowska L., Kierunki rozwoju współczesnej psychologii uzależnień (na przykładzie alkoholizmu) (w:) L. Cierpiałkowska (red.), Oblicza współczesnych uzależnień, Wyd. UAM, Poznań 2006.
Golińska L., Pracoholizm. Uzależnienie czy pasja, Wyd. Difin, Warszawa 2008.
Ogińska – Bulik, Pracoholizm. Typy pracowników, w: Uzależnienie od czynności. Mit czy rzeczywistość?, Difin, Warszawa 2010
Wojdyło, K. (2003). Charakterystyka problemu uzależnienia od pracy w świetle dotychcza- sowych badań, Nowiny Psychologiczne, 3, 33–50.
Wojdyło, K. (2004a). Pracoholizm — rozważania nad osobowościowymi wyznacznikami obsesji pracy. Nowiny Psychologiczne, 2, 55–77.

Autor
Autor

Różni autorzy, zwykle psychologowie lub studenci ostatnich lat psychologii. Ich imię i nazwisko znajdziesz w tekście artykułu. Chcesz napisać artykuł na nasz blog? Może chcesz byśmy to my napisali dla Ciebie? Wyślij artykuł lub napisz do vivian@emocje.pro

Artykuły: 60

Dodaj komentarz