Zapisz się do newslettera
Wpisz swój adres e-mail poniżej i zapisz się do naszego newslettera
Wpisz swój adres e-mail poniżej i zapisz się do naszego newslettera
Skąd bierze się pracoholizm? Jak wygląda życie pracoholika, z jakimi emocjami i trudnościami się zmaga? Typy osobowości pracoholicznej.
—Autorka: Justyna Morawska—
W dzisiejszym świecie osiąganie sukcesów zawodowych jest jednym z wyznaczników osiągnięcia dojrzałości. Od wczesnych lat dziecięcych słyszymy, że nauka i ciężka praca doprowadzą nas do sukcesu w życiu i pozwolą być szczęśliwym. Wspinając się po szczeblach kariery, patrzymy na siebie i wciąż myślimy co zrobić, aby wejść wyżej, zdobyć więcej, pracować lepiej. Co się dzieje, gdy praca staje się priorytetem, a pozostałe obszary funkcjonowania – rodzina, przyjaciele, pasje – zaczynają odczuwać negatywne skutki pracoholizmu?
Pracoholizm już na samym początku jest bardzo trudny do zdiagnozowania i rozróżnienia. Kiedy to już pracoholizm, a kiedy to jeszcze zaangażowanie w pracę i dążenie do swoich celów?
Podstawową różnicę stanowi motywacja do pracy. Pracoholik czuje wewnętrzny przymus do wykonywania pracy i zazwyczaj mimo bardzo wysokiego zaangażowania nie jest zadowolony z efektów wykonanej pracy. Osoba zdrowa natomiast, nawet jeśli poświęca się pracy i chce osiągnąć sukces, potrafi odpoczywać i stawiać granice.
W związku z tym, że pracoholizm należy do jednych z najtrudniejszych do rozpoznania uzależnień, warto zrozumieć, czym jest uzależnienie. Zgodnie z definicją jest to nabyty stan zaburzenia, zarówno zdrowia psychicznego, jak i fizycznego, który można scharakteryzować okresowym lub ciągłym przymusem wykonywania danej czynności bądź zażywania substancji.
Wyróżnić można wiele przyczyn, które prowadzą do rozwoju pracoholizmu. Kluczowe jest zwrócenie uwagi na cechy osobowości, które przyczyniają się do rozwoju zaburzenia. Są to:
Praca staje się też dla wielu ucieczką od wyzwań dnia codziennego. Stanowi rodzaj wymówki, która jest ogólnie akceptowana społecznie, bo przecież trudno zarzucić komuś, że chce pracować. W końcu przecież nie robi nic złego…
Uzależnienie behawioralne charakteryzuje się zespołem zachowań nałogowych, czyli kompulsywnych. Są to zachowania, nad którymi trudno zapanować i które wpływają na wiele obszarów funkcjonowania jednostki. Celem tych czynności nie jest osiągnięcie przyjemności, a raczej redukcja napięcia odczuwanego wewnątrz i złego samopoczucia z nim związanego.
Według klasyfikacji ICD-10 można mówić o uzależnieniu, gdy obecne są takie cechy jak:
Zbliżone cechy można przypisać uzależnieniom, zarówno od substancji, jak i od zachowania. Osoby uzależnione poszukują sposobu na redukcję lęku i napięcia związanych z brakiem dostępu do danej czynności/substancji oraz odczuwają bardzo intensywne pragnienie wykonywania danej czynności pomimo negatywnych skutków.
Są zazwyczaj podobne do siebie, a na proces ich powstawania składa się kilka faz:
Poniższe zachowania to przykłady z życia pracoholika. Kiedy je u siebie zaobserwujesz, poszukaj pomocy.
Pracoholicy cechują się wysoką motywacją zewnętrzną zorientowaną na dokonania oraz poszukiwanie aprobaty społecznej w zakresie wykonywanej pracy. Jednocześnie występuje u nich bardzo wysoki poziom motywacji do unikania niepowodzenia. Mechanizm związany z obsesją pracy charakteryzuje się podwyższonym poziomem wydatkowanej energii w pracy, ciągłym zawyżaniem standardów, tj. wydłużaniem czasu pracy oraz zwiększeniem ilości wykonywanych zadań. Pojawia się też brak umiejętności wyłączania się z pracy.
Osoba charakteryzująca się osobowością pracoholiczną odczuwa ciągły wewnętrzny przymus wykonywania pracy i jednocześnie czuje się nią przeciążona. Wspomniany wewnętrzny przymus to główne kryterium pracoholizmu.
Dodatkowo wyróżnić można trzy podstawowe wskaźniki związane z obsesją pracy:
Przymus pracy jako główna cecha pracoholizmu wymieniana jest także w każdym wyróżnionym w klasyfikacji Robinsona (2008) typie pracoholików. Są to:
Osoby, które zmagają się z uzależnieniem od pracy, wyróżniają się charakterystycznymi wzorcami myślenia ugruntowanymi w ich przekonaniach. Są to stwierdzenia, że:
Wymienione przekonania wzmagają odczuwany wewnętrzny przymus pracy i emocje z nim związane. Jak zidentyfikować i pracować z przekonaniami możesz przeczytać w naszym artykule Nasze przekonania – demony. Jak z nimi pracować?
W terapii DBT dużo uwagi poświęcamy emocjom i nauce ich regulacji. Z jakimi emocjami zmagają się pracoholicy?
Przede wszystkim towarzyszy im bardzo intensywny lęk przed poniesieniem porażki, który wiąże się z ciągłym doświadczeniem stałej presji pracy. Ich poczucie własnej wartości uwarunkowane jest osiąganymi sukcesami w pracy. W związku z przeciążeniem pracą pojawia się wyczerpanie psychofizyczne oraz nasilający się stres.
Negatywną afektywność pracoholików charakteryzuje też wysoki poziom zdenerwowania, napięcia i niepokoju. Towarzyszy im bardzo wysokie pobudzenie, związane ze zmianami fizjologicznymi zachodzącymi w organizmie – w układzie nerwowym, sercowo-naczyniowym oraz oddechowym. Te zmiany powodują, że organizm jest gotowy do podjęcia określonej aktywności, tj. pracy. Dążenie do odczuwania pobudzenia można uznać za mechanizm obronny dla pracoholika. W ten sposób nie odczuwa on wyczerpania emocjonalnego oraz fizycznego i jednocześnie minimalizuje odczuwanie emocji typu lękowego.
Pracoholicy charakteryzują się również niskim poziomem znajomości własnych emocji, co przejawia się nieumiejętnością do określenia własnego stosunku do samego siebie, ograniczoną zdolnością do przewidywania własnych reakcji oraz kształtowania i podtrzymywania więzi społecznych. Trudno jest im podążać za własnymi emocjami.
Osoby uzależnione od pracy cechują się poczuciem osamotnienia, zagrożenia i obcości. Gubią się w stosunkach międzyludzkich i wyzwaniem jest dla nich np. odczuwanie empatii czy kierowanie się emocjami.
Poświęcenie się pracy przez wielu było opisywane jako wartość. Ambicja, pracowitość, sukces zawodowy to cechy pożądane w społeczeństwie i wzbudzające ogólny szacunek. Jednak pracoholizm wiąże się z odczuwaniem stałego napięcia i lęku, a w konsekwencji cierpienia. Praca, która była źródłem motywacji i radości staje się źródłem odczuwanego bólu. Odczuwanie szczęścia i spokoju przy takim poziomie zmęczenia psychofizycznego jest niemożliwe.
Terapia pracoholizmu bazuje na zmianie przekonań na temat pracy oraz samego siebie oraz nauce regulacji emocji. Bardzo ważną rolę odgrywa także uprawomocnienie oraz kształtowanie nawyków, które pozwalają na redukcję napięcia związanego z wykonywaną pracą.
Źródła:
Augustynek A. (2010) Uzależnienia komputerowe. Difin Warszawa.
Cierpiałkowska L., Kierunki rozwoju współczesnej psychologii uzależnień (na przykładzie alkoholizmu) (w:) L. Cierpiałkowska (red.), Oblicza współczesnych uzależnień, Wyd. UAM, Poznań 2006.
Golińska L., Pracoholizm. Uzależnienie czy pasja, Wyd. Difin, Warszawa 2008.
Ogińska – Bulik, Pracoholizm. Typy pracowników, w: Uzależnienie od czynności. Mit czy rzeczywistość?, Difin, Warszawa 2010
Wojdyło, K. (2003). Charakterystyka problemu uzależnienia od pracy w świetle dotychcza- sowych badań, Nowiny Psychologiczne, 3, 33–50.
Wojdyło, K. (2004a). Pracoholizm — rozważania nad osobowościowymi wyznacznikami obsesji pracy. Nowiny Psychologiczne, 2, 55–77.