Przemoc psychiczna w związku

—Autorka: Pola Jaroszewska—
→ więcej o Poli →

Różne rodzaje przemocy

Istnieją różne rodzaje przemocy:

przemoc fizyczna,
psychiczna,
seksualna,
ekonomiczna i
zaniedbanie.

Przemoc=Naruszenie

Przemoc fizyczna narusza nietykalność fizyczną,
przemoc seksualna narusza intymność,
przemoc ekonomiczna narusza własność,
zaniedbanie narusza obowiązek do opieki ze strony osób bliskich.

Przemoc psychiczna naruszenie godności osobistej

Przemoc psychiczna jest naruszeniem naszej godności osobistej – tylko gdzie zaczyna się i kończy ta godność, gdzie kończą się żarty, docinki, niewinne zaczepki i wyrażanie emocji, a zaczyna przemoc?

Nie wiem czy to przemoc

Czasami osoba doznająca przemocy psychicznej sama nie wie, że jej doznaje (choć może czuć się niekomfortowo lub obserwować u siebie narastające poczucie beznadziei, smutku, obniżone poczucie własnej wartości, skuteczności, a niekiedy rozwinąć objawy depresji i innych zaburzeń, w tym pod postacią somatyczną, np. bóle brzucha).

Unieważnianie

Mało tego, może uznać, że druga osoba „ma rację” i mówi to wszystko dla jej dobra, bo przecież chce sprawić, by stała się lepszym człowiekiem; albo partner/ka tylko sobie żartuje i problem leży po jej stronie, bo jest zbyt wrażliwa. Takie mówienie sobie, że przecież przesadzamy nazywamy unieważnianiem siebie.

Najpierw ustalamy granice

Z czasem osoba doznająca przemocy toleruje coraz więcej jej przejawów, niekiedy jest już wdzięczna jedynie za to, że druga osoba dalej z nią jest. Żeby wiedzieć, że ktoś narusza nasze granice, trzeba je najpierw ustalić.

Czy to już przemoc?

Przemoc występuje w związkach małżeńskich, wśród par zamieszkujących ze sobą, ale nie tylko. Można jej doznawać także jedynie spotykając się z partnerem. Występuje ona także wśród par nastolatków. Sprawcami są zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Test, czy doznaję przemocy?

Niestety, nie jest to test, który został dostosowany do warunków polskich. Zasadniczo nie da się wyciągać wniosków z testów niedostosowanych odpowiednio przez badaczy do innego kraju. Da wam to więc wyłącznie orientacyjne określenie, jak to u was jest. Jeśli wyjdzie wam wysoki wynik to świadczy jedynie, że warto pogadać o tym ze specjalistami od przemocy domowej.

Emotional Abuse Questionnaire Autorstwa: Neil Jacobson i John Gottman –eksperci w dziedzinie przemocy domowej.

każde z tych pytań możemy ocenić na:

⋅nigdy (1 punkt) ⋅rzadko (2 punkty) ⋅czasami (4 punkty) ⋅bardzo często (5 punktów), zlicz punkty.

zaznacz odpowiedzi

Próbuje mnie złapać na niespójnościach, by pokazać że kłamię
Próbuje przekonać innych ludzi, że jestem szalona/ny
Mówi innym ludziom, że coś jest ze mną nie tak
Mówi rzeczy, które mnie ranią w odwecie
Powiedział/a że jestem nieatrakcyjna/ny seksualnie
Mówi mi, że jestem niewystarczająca/cy seksualnie
Obraża moje pochodzenie i przekonania religijne
Obraża moje pochodzenie etniczne
Obraża moją rodzinę
Namawia mnie do robienia rzeczy przez które potem źle się czuję
Mówi mi, że nikt inny by mnie nie zechciał
Poniża mnie przy innych
Każe mi robić poniżające rzeczy
Podważa moje zdrowie psychiczne
Wyjawia innym mój sekret, prywatną informację
Werbalnie atakuje moją osobowość
Obrażał/a mnie nazywając mnie niekompetentną/nym (głupią/im)
Wyśmiewa mnie
Zmusza mnie do robienia rzeczy wbrew mojej woli
Podważa czy moja miłość jest prawdziwa
Porównuje mnie niekorzystnie do innych partnerów
Celowo robi rzeczy, by mnie przestraszyć
Grozi mi fizycznie podczas kłótni
Ostrzega, że jeśli będę nadal tak robić dojdzie do przemocy
Nasze kłótnie często eskalują i tracą kontrolę
Najbardziej się martwię jak partner jest cicho
Kiedy jest zły/zła prowadzi szybko lub lekkomyślnie

Wynik 73-94- doznajesz przemocy emocjonalnej , 95 punktów i więcej, doznajesz większej przemocy niż doznaje statystyczna kobieta doświadczająca przemocy. Tutaj test niebieskiej linii dotyczący również innych rodzajów przemocy.

Jak pies z kotem

Niektóre osoby w związku używają agresji (np. wyzywają siebie nawzajem, używają rękoczynów), lecz niekoniecznie możemy powiedzieć, że ktoś pada wtedy ofiarą przemocy. Aby uznać, że ktoś stosuje przemoc, pomiędzy partnerami musi wystąpić asymetria sił – jedna ze stron jest uległa, a druga dominująca. Jeżeli ja wrzeszczę na partnera i obrażam go, a on wrzeszczy na mnie i obraża mnie, bo nie kontrolujemy swoich emocji i impulsów, mamy do czynienia z agresją, ale nie przemocą.

Aby mówić o przemocy, muszą wystąpić 4 warunki:

Jest to intencjonalne działanie lub zaniechanie działania,
Jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą,
Działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej,
Osoba wobec której stosowana jest przemoc, doznaje cierpienia i/lub szkód fizycznych i/lub psychicznych.

Formy przemocy psychicznej

wyśmiewanie religii, poglądów, pochodzenia, opinii, przekonań,
brak wsparcia,
ciągła krytyka,
manipulowanie dla własnych celów,
karanie przez wycofywanie zainteresowania, miłości, uczuć, szacunku,
izolowanie, kontrolowanie (w tym czytanie wiadomości, pamiętników), ograniczanie kontaktów
wymuszanie podporządkowania, też w komunikacji (przerywanie, odwracanie uwagi, odmowa rozmowy), wycofywanie się z rozmowy,
ograniczanie snu, pożywienia i schronienia,
wyzywanie,
poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie,
stosowanie gróźb, szantażowanie, grożenie popełnieniem samobójstwa (ważne! – jeśli ktoś grozi popełnieniem przestępstwa na szkodę naszą lub osoby bliskiej i w osobie zagrożonej wzbudza ona uzasadnioną obawę, że groźba zostanie spełniona – jest to przestępstwem w świetle prawa),
uporczywe nękanie (ciągłe niepokojenie, np. wydzwanianie do danej osoby, wysyłanie do niej SMS-ów, śledzenie),
gaslighting.

Pod maską dobroci i uprzejmości

Czasami przemoc jest bardziej oczywista, innym razem sprawca może uciekać się do bardziej zawiłych sposobów i rozpoznanie jej może być bardzo trudne. Jeśli partner:

ogranicza kontakty towarzyskie ofiary, ale mówi, że to dlatego, że jej przyjaciele nie są jej godni lub są głupi
(należy rozróżnić sytuacje, gdy partner zwraca uwagę na szkodliwe relacje w naszym życiu, np. zauważa, że nasz kolega spędza z nami czas jedynie wtedy, gdy upijamy się lub zażywamy razem inne substancje i namawia nas do tego – wtedy jest to wyrazem troski, a nie przemocy),
albo czyta nasze wiadomości mówiąc, że nie powinniśmy mieć przed sobą żadnych tajemnic,
albo notorycznie wyśmiewa nasz wygląd po to, abyśmy wzięli się za siebie i byli chudsi/grubsi/piękniejsi,
albo krytykuje nasze działania z uśmiechem na ustach mówiąc „no przecież mówiłem/am ci, jak to masz zrobić, widzisz, znowu mam rację”,
albo w trakcie ważnej rozmowy mówi, że on wie lepiej i żeby mu zaufać.

Wtedy to może być zakamuflowana przemoc.

Gaslighting, czyli „nie możesz sobie ufać”

Szczególnie wyrafinowaną i niebezpieczną formą przemocy psychicznej jest gaslighting, czyli wmawianie choroby psychicznej. Termin pochodzi ze sztuki „Gas Light” Patricka Hamiltona, w której mąż wmawia żonie chorobę psychiczną za pomocą technik perswazji i manipulacji, zaprzecza faktom, podaje nieprawdziwe, wprowadza w dezorientację.
Żona podejrzewa męża o morderstwo, zauważa, że z domu znikają rzeczy, a nocami dochodzą do niej dziwne dźwięki. Mąż przekonuje, że to tylko jej urojenia i aby tego dowieść, zapala lampy gazowe i udaje, że ich nie ma – to mają być tylko kolejne z urojeń żony. Żona przekonana, że faktycznie widzi i słyszy rzeczy, których nie ma, zaczyna wierzyć w to, że jest chora psychicznie.

Kontrola nad świadomością

Gaslighting jest niebezpieczny, gdyż stopniowo prowadzi do przejęcia przez sprawcę kontroli nad sposobem postrzegania rzeczywistości przez ofiarę. Początkowo trudno go uchwycić, a gdy staje się bardziej wyrazisty, ofiara najczęściej już całkowicie wierzy sprawcy w to, że wyolbrzymia, przesadza i nie może ufać własnemu umysłowi i emocjom.

Jak wiemy, emocje czasami są irracjonalne, jednak gdy uznamy, że wcale nie możemy im ufać i druga osoba wie lepiej, jak jest – stajemy się niezwykle podatni na manipulację i ignorujemy czerwone lampki, które mogłyby nam komunikować zagrożenie i prowadzić do szukania pomocy.

„Masz urojenia”
„Nic takiego się nie wydarzyło”
„Nie możesz sobie zaufać, zaufaj mi”

Zaburzony partner?

Osoby używające gaslightingu mogą mieć zaburzenia narcystyczne, antyspołeczne, borderline – jednak nie muszą. Czasami sprawca chce po prostu zatuszować własne działanie, np. zdradę partnera.
Nie zawsze partner powie nam, że zwariowaliśmy i mamy urojenia, zwykle zaczyna się od unieważniania, traktowania drugiej osoby z pobłażliwością.

Partner staje się jedyną osobą, której ufamy – jest przecież „zdrowszy i bardziej odpowiedzialny” niż my, więc ufamy mu bardziej, niż sobie – a jednocześnie odsuwamy się od innych ludzi, którzy są przecież głupsi niż nasz parter (więc odcinamy od siebie osoby, które mogłyby zauważyć, że dzieje się coś niepokojącego).

Skutki gaslightingu mogą być bardzo poważne nawet dla osób niewykazujących wcześniej zaburzeń, mogą one rozwinąć: depresję, zaburzenia lękowe, załamania, a niekiedy nawet próby samobójcze.

Ofiary i sprawcy

D.G. Dutton (2001) dzieli sprawców przemocy domowej na 3 typy:

agresor psychopatyczny z brakiem reaktywności emocjonalnej i sumienia;
agresor superopanowany — skrajnie opanowany, perfekcjonistyczny, z silną potrzebą dominacji i kontroli nad partnerką;
agresor cykliczny/labilny emocjonalnie — słaba kontrola własnych uczuć, poczucie bezsilności, niska samoakceptacja

Historia się powtarza

Często zdarza się, że osoby wchodzące w związki, w których stosuje się przemoc, w przeszłości doświadczały przemocy, np. w domu rodzinnym. W przypadku osób, które były unieważniane i nauczyły się, że to z nimi jest coś nie tak, bardzo łatwo może dojść do wejścia w związek, w którym staną się one ofiarą przemocy. Trzeba uważać, aby nie obwiniać ofiary za to, że doznaje przemocy!

Cykl przemocy

Przemoc charakteryzuje się przebiegiem cyklicznym. Wymienia się 3 fazy cyklu przemocy:

Faza narastania napięcia – między partnerami narasta napięcie. Strony mogą próbować załagodzić lub rozwiązać konflikt, lecz nieskutecznie, co prowadzi do kolejnej fazy,
Faza wybuchu złości, ataku – sprawca atakuje partnera, co powoduje ból psychiczny,
Okres miodowego miesiąca – po rozładowaniu napięcie spada i zazwyczaj sprawca przemocy przeprasza, jest miły i czuły, mówi, że zrozumiał swój błąd, przez jakiś czas jest cudownie, po czym sytuacja wraca do fazy 1.

Wydostanie się z tego cyklu utrudnia ostatnia faza, gdyż zamiast szukać pomocy i wsparcia (w celu naprawy związku lub opuszczenia go), osoba doznająca przemocy wierzy w obietnice „to się więcej nie powtórzy”. Im dłużej cykl trwa, tym większe ryzyko wytworzenia się postawy wyuczonej bezradności u osoby doznającej przemocy i utworzenia zmowy milczenia wokół tego, co dzieje się w związku.

Skutki przemocy psychicznej

Osoba doświadczająca przemocy w konsekwencji może uznać siebie za osobę mało wartościową, niezdolną do podejmowania zadań życiowych i do adekwatnej identyfikacji emocji swoich i innych. Traci poczucie własnej godności. Może mieć lęki, przeżywać dużo gniewu, borykać się z ciągłym, uporczywym poczuciem winy. Może doświadczać objawów psychosomatycznych, np. bólów brzucha.

Wyuczona Bezradność

Po pewnym czasie osłabiona zostaje zdolność osoby do stawiania oporu. Kształtuje się postawa wyuczonej bezradności, osoba poddaje się i biernie znosi krzywdzące zachowania partnera. Wynika to z jej przekonania, że cokolwiek nie zrobi, nie poprawi sytuacji.

Jestem do niczego

Wierzy, że nie jest w stanie odnieść sukcesu ani w tej relacji ani poza nią, nie wyobraża sobie życia z nikim innym (jest przecież do niczego, więc kto ją zechce?). Nawet, gdy otrzymuje rady od osób postronnych, co mogłaby zrobić, aby poradzić sobie z tą sytuacją, nie podejmuje działań. Zatracona zostaje zdolność do krytycznego postrzegania poglądów i zachowania partnera. Czasami osoby doświadczające przemocy psychicznej rozwijają objawy PTSD.

Proces Wiktymizacji

Następuje proces wiktymizacji (victim=ofiara):

Burzenie ustalonych zachowań – osoba doświadczająca przemocy traci podstawowe poczucie bezpieczeństwa i zaufanie do ludzi oraz siebie samej. Odczuwa ból, czasem rozpacz, krzywdę, i próbuje jeszcze poszukiwać pomocy albo poradzić sobie sama z sytuacją. Jeśli otrzyma adekwatną pomoc, proces wiktymizacji może zostać przerwany. Ważne jest tutaj, aby otrzymała informację, czym jest przemoc i co z nią zrobić, i aby jej uczucia zostały potraktowane poważnie.
Wtórne zranienie – jeżeli osoba szukająca pomocy otrzyma ze strony bliskich lub innych ważnych osób informację, że wyolbrzymia, wymyśla, pewnie wcale tak źle nie jest, albo że jest słaba i nie umie sobie poradzić z życiem i to w ogóle jej wina, że ją coś takiego spotyka, albo że chce uzyskać korzyści ze swojej sytuacji i “gra ofiarę”, albo że „takie jest życie”, albo „sama nie wie czego chce, więc potrzebuje silnej ręki”… – wtedy doznaje kolejnego zranienia, utwierdza się w przekonaniu, że nie może sobie ufać i jest nadwrażliwa i przestaje prosić o pomoc.
Przyjęcie tożsamości ofiary – przemoc w związku trwa dalej, otoczenie nie reaguje na próby uzyskania pomocy, unieważnia, czasem wręcz odrzuca, a osoba z czasem przyzwyczaja się do roli ofiary i odpuszcza jakąkolwiek samoobronę. Znosi kolejne przejawy przemocy i jedynie stara się przetrwać. Może też popełnić próbę samobójczą.

Przerwanie błędnego koła

Przemoc psychiczna odbija się na osobie, która jej doświadcza, dlatego konieczne może być skorzystanie z profesjonalnego wsparcia psychologa lub instytucji zajmującej się pomocą osobom doświadczającym przemocy. Wsparcie najbliższych też jest ważne, lecz może być niewystarczające. Należy pamiętać, że przemoc psychiczna ze strony najbliższych jest przestępstwem. Jeżeli masz wątpliwości, czy partner stosuje wobec ciebie przemoc, możesz skorzystać z pomocy Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, które oferuje pomoc psychologiczną, a także prawną.

Niebieska Karta

W Polsce istnieje Niebieska Karta, czyli procedura umożliwiająca podjęcie kroków wydostania się z koła przemocy. Niebieską Kartę może założyć Policja, Ośrodek Pomocy Społecznej oraz Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i nie jest to jednoznaczne ze wszczęciem postępowania karnego.

Pomoc dla sprawców przemocy

Warto jednak podkreślić, że zazwyczaj pomocy wymagają zarówno ofiara, jak i sprawca przemocy, dlatego istnieją programy dla sprawców przemocy, w trakcie których mogą oni nauczyć się:

rozwiązywania konfliktów bez użycia agresji,
konstruktywnego wyrażania uczuć,
czy większej samokontroli.

Od stopnia nasilenia przemocy, sytuacji życiowej, realnej chęci partnera do pracy nad sobą i związkiem oraz innych czynników zależeć będzie, czy podejmiemy decyzję o naprawieniu relacji, w której występuje przemoc (tutaj warto skorzystać z pomocy profesjonalisty, gdyż zrobienie tego samemu może być bardzo trudne), czy o opuszczeniu jej.

Zdarza się, że partner wykazuje chęć pracy nad sobą i związkiem. Pamiętajmy, że stosowanie przemocy często wynika z trudnych doświadczeń sprawcy, wychowywania się w domu, w którym przemoc była obecna, braku umiejętności – co oczywiście nie usprawiedliwia stosowania przemocy.

Co mogę zrobić, jeśli partner stosuje wobec mnie przemoc psychiczną?

Powiedz innym o doznawanej przemocy, przełam milczenie!
Zwróć się o pomoc do najbliższych!
Skorzystaj z pomocy instytucji (ośrodki pomocy społecznej, stowarzyszenia pomagające osobom w trudnej sytuacji życiowe, punkt informacyjno-konsultacyjny itp.).
Skorzystaj z pomocy specjalisty zajmującym się przemocą, prywatnie lub w poradni.
Idź na grupę wsparcia.
Jeśli partner grozi ci wyrządzeniem krzywdy i istnieje uzasadnione ryzyko, że dokona tego, o czym mówi, nie wahaj się wezwać Policji!
Uruchom procedurę „Niebieskiej Karty” (jeśli zamieszkujesz z partnerem).
Zadbaj o swoje bezpieczeństwo (i bezpieczeństwo dzieci! jeśli są również dotknięte przemocą!).

Opuszczanie relacji

Jeśli partner stosuje wobec ciebie przemoc psychiczną i jest to związek, to twoje uczucie miłości jest nieuzasadnione!
Jeśli koszty pozostania w relacji są większe niż opuszczenia jej, albo partner nie zamierza podejmować pracy nad związkiem i sobą, warto rozważyć decyzję o zakończeniu związku.

Mądry Umysł i planowanie

Należy to zrobić w stanie mądrego umysłu i przygotować się do tego zawczasu.
Przydatne może być użycie umiejętności:

Rozpisanie Plusów i Minusów: rozstania, a także nie rozstawania się.
DEAR MAN GIVE FAST,
Działania odwrotnego do miłości = zachowywanie się przeciwnie do tego co mówi nam umysł emocjonalny, np. zamiast się zbliżać to się oddalamy.
Zaplanowanie całego procesu rozstania, możemy skorzystać z metody rozwiązywania problemów.
Konieczne może być ustalenie, w jaki sposób się rozstać, ale i jak poradzimy sobie po zakończeniu związku, co zrobimy, jeśli partner będzie chciał wrócić do nas albo będzie nękał nas dalej (jeśli występowała przemoc w związku, istnieje duże prawdopodobieństwo, że nękanie wystąpi także po jego zakończeniu i trzeba być na to przygotowanym).

Jeśli ten problem Cię dotyczy, nie wahaj się! zwróć się po pomoc, jeśli boisz się, że ktoś zmusi Cię do rozstania, tak się nie stanie, specjaliści pracujący z przemocą, wiedzą że często jest to proces i mogą towarzyszyć Ci w tej drodze.