Dysocjacja

Dysocjacja nie jest fenomenem spotykanym wyłącznie w zaburzeniu osobowości z pogranicza. W klasyfikacjach diagnostycznych mamy całe działy im poświęcone, odpowiednio:

• DSM 5 Zaburzenia Dysocjacyjne
• ICD 10: F44 – Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Czym więc jest? W opisie kategorii tych zaburzeń czytamy że to

“zakłócenie i/lub przerwanie ciągłości prawidłowej integracji funkcji psychicznych, takich jak świadomość, pamięć tożsamość, emocje, spostrzeganie, obraz ciała, kontrola motoryki i zachowanie” (DSM 5 s. 355).

Podkreśla się również powiązanie tych problemów z traumą.

Jeśli chcecie zobaczyć pełne spektrum tego typu objawów- tutaj skala dysocjacji używana do badań: Skala doświadczeń dysocjacyjnych – wersja poprawiona (DESR PL)

Zaburzenia Dysocjacyjne

W DSM 5 w rozdziale tym znajdziemy:

Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości: gdzie osoba posiada odrębne stany osobowości, co w niektórych kulturach może być postrzegane jako opętanie. Różnice muszą być wyraźne dla osoby albo dla otoczenia, to znaczy różnią się emocje, zachowanie, myśli, pamięć, osoba wyraźnie czuje, że nie ma ciągłości między tymi conajmniej 2 stanami JA. Osoba doświadcza również zaników pamięci, ale może próbować ukrywać swoje problemy, jak zwykle ważnym kryterium diagnozy jest cierpienie lub znaczne upośledzenie funkcjonowania. Nie chodzi o to, by bez sensu przyklejać ludziom etykiety, tylko zrozumieć co im jest i wtedy znaleźć adekwatne metody leczenia!

Amnezja Dysocjacyjna: tutaj ktoś może zapomnieć jakiegoś zdarzenia, albo całkiem zapomnieć kim jest. Mogą w oszołomieniu “się tułać” nie zdając sobie sprawy z tego, że nie pamiętają (amnezja amnezji), inne wiedzą o tym, że im pamięć szwankuje.

Zaburzenia depersonalizacyjne/derealizacyjne: przewlekłe albo nawracające poczucie jednego albo drugiego lub obydwu jednocześnie, czym jest opiszę dokładniej poniżej ponieważ są to fenomeny spotykane typowo w Borderline.

W DSM podkreśla się, że zaburzenie osobowości z pogranicza często współwystępuje zarówno przy dysocjacyjnym zaburzeniu tożsamości, jak i amnezji jak i pozostałych problemach z tego działu.

Badania podają 50-80% współwystępowania (Priebe, 2014), czyli każde z zaburzeń dysocjacyjnych może współwystępować jako dodatkowe zaburzenie w borderline- nie jako symptom zaburzenia (bo w kryterium BPD również pytamy o takie objawy), tylko oddzielna, dodatkowa jednostka chorobowa. 

Dysocjacja w borderline

Dysocjacja w przypadku zaburzenia osobowości z pogranicza jest często spotykanym zjawiskiem, zarówno jako oddzielne zaburzenie dysocjacyjne jak i jako symptom (jest jednym z kryteriów diagnostycznych tego zaburzenia). Dodatkowymi czynnikami ryzyka jest obecność PTSD oraz samouszkodzeń.

Najczęstsze w Borderline są zjawiska derealizacji, depersonalizacji oraz nieobecność uczuć i według badań nawet 20-30% czasu pacjenci z BPD mogą dysocjować (Priebe, 2014).

Zanarini (2000a i 2000b) powołuje się na badania w których ustalono że:

• 32% pacjentów BPD doznaje lekkich objawów dysocjacji;
• 42% średnich;
• 25% ciężkich;

w przypadku innych zaburzeń osobowości tylko 3% doznaje ciężkich dysocjacji, 26% średnich a 71% lekkich

Przykłady doświadczeń związanych z dysocjacją:

Dysocjacja Świadomości

Zemdlałam lekarz nie mógł znaleźć medycznego powodu
Tak mnie coś zafascynowało że nie docierało do zupełnie co się wokół mnie dzieje
Patrzyłam w przestrzeń nie zauważając upływu czasu
Nagle byłam w stanie robić rzeczy z niesamowitą lekkością które zwykle są dla mnie bardzo trudne

Dysocjacja Tożsamości

Depersonalizacja

Czułam że stoję obok siebie
Patrzyłam na siebie z boku jak robię różne rzeczy jakbym patrzyła na kogoś innego
Miałam poczucie że moje ciało nie należy do mnie
Czułam jakbym była robotem
Moje ciało nie należy do mnie

skala depersonalizacji (po ang.) do pobrania

Derealizacja

Czułam, że inni ludzie, czy inne rzeczy w świecie są nierzeczywiste, nierealne
Czuję, że wszystko jest dziwne,
Rzeczy mogą zmieniać kształt, rozpadać się
Uczucie rozpadania świata, uciekania gruntu spod stóp

Łagodna Dysocjacja

Łagodne objawy dysocjacji nie są niczym niezwykłym, każdy z nas może ich doświadczyć. Nawet marzenie na jawie, podczas nudnego wykładu jest dysocjacją. Pamiętajmy więc, że mamy tu na myśli poważne problemy, a nie drobne niedogodności, czy malutkie “odloty” w stylu zawieszania się na jakimś zdaniu w książce, czy bazowania na autopilocie, co dotyczy w mniejszym czy większym stopniu nas wszystkich.

Dysocjacja dokuczliwe objawy

Bardzo ważnym jest zredukowanie objawów dysocjacyjnych. Często objawy te są tak dokuczliwe, że osoby próbują poradzić sobie z nimi za pomocą samouszkodzeń. Drugim problemem dysocjacji jest upośledzona zdolność do uczenia się. Dlatego traktujemy ją jako zachowanie kolidujące z terapią. Stąd w naszej hierarchii zachowań do pracy terapeutycznej jest bardzo wysoko, szczególnie jeśli zdarza się podczas sesji, albo co jeszcze gorsze prowadzi do zachowań szkodliwych, czy zagrażających życiu (np. samouszkodzenia, utrata kontaktu z rzeczywistością podczas kierowania samochodem). Typowe zachowania pacjenta na sesji, kiedy doświadcza dysocjacji:

• Pacjent mało się porusza, wydaje się zamrożony.
• Wydaje się mieć zafiksowane spojrzenie.
• Zapada się w siebie.
• Jest śpiący, spowolniony, oszołomiony.
• Zdezorientowany, może nie pamiętać pytania, tematu rozmowy.
• Nie reaguje, albo reaguje z dużym opóźnieniem.
• Zmienia się gestykulacja, mimika, mowa, głos, reakcje.
• Porusza się jakby miał skurcze, albo kuli się.
• Mówi: nie ma mnie tutaj naprawdę, stoję obok siebie, nie czuję siebie, czuję się drętwo, to jest nierzeczywiste, czuję się jak w wacie, twój głos jest cichy i daleki, wszystko jest spowite w welon.

Umiejętności pomocne w dysocjacji

W terapii musimy analizować konkretne przypadki dysocjowania, sytuacja, po sytuacji, by zobaczyć co podtrzymuje te zachowania. Do tego potrzebne jest prowadzenie dzienników dysocjacji różnego rodzaju. Jeśli interesują was szczegóły w książce Priebe jest to dokładnie opisane.

Co do konkretów, terapia DBT zawiera w sobie techniki, które redukują objawy dysocjacji. W terapii dialektyczno-behawioralnej skupiamy się na przyswajaniu umiejętności bycia Tu i Teraz (w teraźniejszości), jak i w byciu w kontakcie ze sobą, swoimi emocjami, otoczeniem. Często pomaga umiejętność opisywania czyli mówienie do siebie (może być w myślach) co widzę naokoło siebie, w tym konkretna technika:

Uziemienie

Ćwiczenie uziemienia polega na skupieniu uwagi na zewnętrznych bodźcach, by połączyć się ponownie i w pełni ze sobą.
Zatrzymaj się, weź kilka głębokich oddechów (w skupieniu) i zacznij obserwować kolory, strukturę, fakturę, rzeczy cię otaczających, (najlepiej wszystkimi zmysłami, również zapach i zmysł dotyku jest ważny w tym ćwiczeniu). Czyli np. zauważ doznania związane z siedzeniem na krześle, to jak oparcie dotyka twoich pleców, jak palce w bucie dotykają się nawzajem, albo usłysz tykanie zegara, czy szum przejeżdżających samochodów. Możesz też skupić się na Tu i Teraz i wykonać ćwiczenie 54321:

• Nazwać 5 rzeczy, które widzisz w miejscu w którym jesteś.
• Nazwać 4 rzeczy, które czujesz ciałem w tym momencie.
• Nazwać 3 rzeczy, które aktualnie słyszysz.
• Nazwać 2 rzeczy, które czujesz, lub chciałbyś poczuć (węch)
• Nazwać jedną dobrą rzecz na swój temat.

Kołderka Obciążeniowa

Możemy też przytulać się do dużej poduszki, zrobić ciężką poduszkę (wypełnioną ryżem/fasolą), którą kładziemy sobie na stopach (siedząc) albo na brzuchu (leżąc), są też specjalne kołdry obciążeniowe, którymi możemy się przykrywać, kamizelki które możemy nosić (można wygooglować: kołderka obciążeniowa).

Jeszcze więcej umiejętności:

Czucie

• piłeczka antystresowa z kolcami kolczatka, trzymamy w dłoni albo przejeżdżamy sobie po ramieniu;
• bierzemy powyższą piłeczkę, albo piłeczkę tenisową albo kij od miotły pod gołe stopy i rolujemy;
• okład z lodu, kompres lodowy (zawijamy w ściereczkę) kładziemy na czole, szyi, przedramię;
• zimna woda, niech leci na naszą twarz, dłonie;
• zimny prysznic;
• zimna kąpiel stóp;
• zimna maska żelowa na oczy;
• kostki lodu rozpuszczamy w buzi;
• wkładamy małe kamyczki (np. koci żwirek) do butów;
• uciskanie punktów bólowych na dłoni między kciukiem a palcem wskazującym, lub na obojczyku, gdzie zaczyna się mięsień;
• zrobienie peelingu;
• zrobienie sobie masażu rękawiczką do masażu;
• trzymanie “miłych” kamieni w dłoniach (można kupić w sklepach ezoterycznych)
• noszenie gumki recepturki na przegubie i strzelanie z niej;
• dać się przytulić albo złapać za rękę, albo zrobić to samemu;
• lekko się uszczypnąć;
• lekko się klepnąć;
• biegać na bosaka;
• trzymać kostki lodu w dłoniach;
• dotykać przedmiotów np. ściany;
• coś wygniatać, np. plastelinę, czy inteligentną plastelinę.
• Ćwiczenie wywołujące odruch nurkowania, opisane tutaj.

Wąchanie

• kawa;
• cynamon;
• mięta;
• pomarańcz, mandarynki;
• amoniak;
• maść tygrysia;
• ulubione perfumy;
• kwiaty;
• chrzan;

Smak

• imbir;
• chilli;
• cytryna;
• kwaśne żelki;
• ostre cukierki;
• żucie gumy;
• herbata;
• świeże zioła;
• chrzan;
• grapefruit;
• tabasco;
• olejek miętowy;
• wasabi;
• pasta chilli;

Wzrok

• otwórz oczy;
• poruszaj oczami, nie patrz w jeden punkt, nie patrz w dół;
• graj w łatwe gry np. tetris;
• opisz co się wokół dzieje (np. wyżej opisane ćwiczenie 54321)

Słuch

• klaszcz;
• słuchaj energetycznej, rytmicznej muzyki;
• śpiewaj;
• gwiżdż;
• uderzaj w bęben;
• graj na instrumencie;
• kup sobie kastaniety;
• pstryknij palcami;

Ruch

• zmień pozycję ciała;
• napnij mięśnie;
• wstań, pochodź lub pobiegaj;
• pobiegaj po schodach;
• podskakuj w miejscu;
• potup nogami;
• kup sobie platformę do balansowania albo deskę do balansowania;
• stań na palcach kilka razy;
• wciśnij stopy w podłogę;
• stań w drzwiach wyciągnij ręce w lewo i prawo i wciskaj je w ramy drzwi, jakbyś chciał/ je rozsadzić;
• zrób przysiady;
• pompki;
• pobiegaj na bieżni;
• pojeździj na rowerku, rowerze;
• poćwicz na jakiejś maszynie na siłowni;
• użyj steppera;
• potańcz;

Koncentracja i Uważność

• nazwij gdzie jesteś, jaka jest data, rok;
• opisz sytuację;
• skup się na okolicy (ściana, farba, struktura, opisz i poczuj);
• uświadom sobie jak siedzisz;
• żonglowanie;
• pobaw się kauczukową piłeczką, odbijaj, zmieniaj dłonie;
• pobaw się jojo;
• namaluj uważnie mandalę;
• koloruj uważnie kolorowankę;
• uważnie sprzątaj;
• krzyżówki albo inne zadania wymagające koncentracji;
• zagraj w bierki;
• ułóż domek z kart;

źródła:
Zanarini, M. C., Frankenburg, F. R., Jager-Hyman, S., Reich, D. B., & Fitzmaurice, G. (2008). The course of dissociation for patients with borderline personality disorder and axis II comparison subjects: a 10-year follow-up study. Acta psychiatrica Scandinavica,
Zanarini MC, Ruser T, Frankenburg FR, Hennen JH (2000a) The dissociative experiences of borderline patients.
Zanarini MC, Ruser TF, Frankenburg FR et al (2000b) Risk factors associated with the dissociative experiences of borderline patients.
Kathlen Priebe, Christian Stiglmayr, Christian Schmahl. (2014) Dissoziation: Theorie und Therapie. Springer.
Carlson, E. B., & Putnam, F. W. (1993). An update on the Dissociative Experiences Scale. Dissociation: Progress in the Dissociative Disorders
Korzekwa, Marilyn & Dell, Paul & Pain, Clare. (2009). Dissociation and Borderline Personality Disorder: An Update for Clinicians